© Borgis - Postepy Fitoterapii 3, s. 164-168
*Anna K�dzia1, Aida Kusiak2, Barbara Kocha�ska3, Andrzej W. K�dzia4, Magdalena P�janowska3, Alina G�bska1, Marta Zi�kowska-Klinkosz1
Wra�liwo�� bakterii tlenowych na olejek go�dzikowy (Oleum Caryophylli)
The susceptibility of aerobic bacteria to clove oil (Oleum caryophylli)
1Zak�ad Mikrobiologii Jamy Ustnej, Katedra Mikrobiologii Gda�skiego Uniwersytetu Medycznego
Kierownik Zak�adu i Katedry: dr hab. Anna K�dzia, prof. nadzw.
2Katedra i Zak�ad Periodontologii i Chor�b B�ony �luzowej Jamy Ustnej Gda�skiego Uniwersytetu Medycznego
Kierownik Katedry i Zak�adu: dr hab. Aida Kusiak
3Katedra i Zak�ad Stomatologii Zachowawczej Gda�skiego Uniwersytetu Medycznego
Kierownik Katedry i Zak�adu: dr hab. Barbara Kocha�ska, prof. nadzw.
4Katedra Auksologii Klinicznej i Piel�gniarstwa Pediatrycznego, Klinika Diabetologii i Oty�o�ci Wieku Rozwojowego Uniwersytetu Medycznego im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu
Kierownik Katedry: dr hab. Andrzej W. K�dzia
Summary
In this study, the susceptibility to clove oil 28 strains of aerobic bacteria isolated from patients with infections of oral cavity, respiratory tract, gastrointestinal tract and 6 reference strains was determined. The antimicrobial activities was evaluated against following genus of bacteria: Staphylococcus (6 strains), Enterococcus (2), Corynebacterium (2), Klebsiella (2), Acinetobacter (3), Escherichia (4), Pseudomonas (5), Serratia (2) and Citrobacter (2). The minimal inhibitory concentraction (MIC) for the strains tested was determined using the plate dilution technique in Mueller-Hinton agar. Inoculum containing 105 CFU per spot was seeded with Steers replicator upon the surface of agar with and without oil (strains growth control). Concentrations of oil used were 2.0, 1.0, 0.5, 0.25, 0.12 and 0.06 mg/ml. Incubation the plates was performed at 37°C for 24 hrs in aerobic conditions. The MIC was defined as the lowest concentration of the clove oil inhibiting the growth of tested bacteria. The results of investigation indicated that the most susceptible to essential oil was Gram-positive cocci from genus of Staphylococcus aureus. MIC for 75% strains was to the concentrations from 0.25 to 1.0 mg/ml. The strains of Enterococcus faecalis were the lowest sensitive (MIC 1.0 -≥ 2.0 mg/ml). The tested Gram-positive rods from genera Corynebacterium were sensitive to concentration 1.0 mg/ml. The Gram-negative rods were less sensitive (MIC 1.0 -≥ 2.0 mg/ml). The strains of Escherichia coli, Acinetobacter baumannii and Pseudomonas stutzeri were inhibited by clove oil by 1.0 mg/ml. The rods from the genus of Pseudomonas aeruginosa and Serratia marcescens were the lowest sensitive to tested oil (MIC ≥ 2.0 mg/ml). The Gram-positive cocci and rods were the most sensitive to clove oil than Gram-negative rods.
Key words: clove oil, infections, susceptibility, mic, aerobic bacteria
Olejek go�dzikowy by� znany i wykorzystywany do cel�w leczniczych i jako przyprawa ju� w staro�ytno�ci. Jest on uzyskiwany z p�k�w kwiatowych drzewa go�dzikowca wonnego Eugenia cariophyllata Thunenberg z rodziny mirtowatych (Myrtaceae), kt�re ro�nie w krajach podzwrotnikowych. Wydajno�� procesu wynosi 16-22%. Olejek zawiera m.in. pochodne fenolu, tj. eugenol (do 95%), acetoeugenol (2-15%), izoeugenol oraz seskwiterpeny (α- i β-kariofilen), terpeny (α- i β-pinen i limonen), kwas i alkohol benzoesowy.
Olejek jest bezbarwny lub lekko ��tawy, o przyjemnym korzennym zapachu i piek�cym smaku. Znalaz� zastosowanie w przemy�le spo�ywczym, kosmetycznym oraz do produkcji lek�w. Olejek go�dzikowy ma szereg w�a�ciwo�ci, w tym m.in. dzia�a aseptycznie, przeciwbiegunkowo, pobudzaj�co trawienie, przeciwskurczowo i przeciwb�lowo. Znalaz� zastosowanie w terapii zaka�e� g�rnych dr�g oddechowych i przewodu pokarmowego, reumatyzmie, artretyzmie, nerwob�lach. �agodzi skutki uk�szenia owad�w. Mo�e by� wykorzystywany w aerozoloterapii (do inhalacji).
Olejek go�dzikowy jest sk�adnikiem nast�puj�cych preparat�w zio�owych: Aromatol, Argol, Salviasept, Olbas oil, Olbas pastilles, Noval i Mellisana closterfrau. Zar�wno olejek go�dzikowy, jak i jego g��wny sk�adnik eugenol, s� stosowane w stomatologii. Eugenol jest sk�adnikiem past u�ywanych do wype�nie� kana��w korzeniowych z�b�w (preparaty, tj. Caryosan, Endomethazone, Endomethazone N, Endopur i Hermetic) oraz past mumifikacyjnych. Ponadto eugenol jest w sk�adzie cementu tlenkowo-cynkowo-eugenolowego, stosowanego do wype�nie� czasowych ubytk�w pr�chnicowych z�b�w. Wchodzi te� w sk�ad cement�w chirurgicznych i preparat�w stosowanych w chorobach przyz�bia. Zawieraj� go preparaty zio�owe u�ywane do p�ukania jamy ustnej i gard�a w stanach zapalnych. Olejek go�dzikowy jest te� sk�adnikiem ma�ci dzia�aj�cych rozgrzewaj�co i przeciwb�lowo, a tak�e jako �rodek poprawiaj�cy zapach niekt�rych lek�w. Stwierdzono, �e eugenol wykazuje w�a�ciwo�ci przeciwutleniaj�ce (1-4). Olejek mo�e by� te� wykorzystywany jako repelent. Skutecznie odstrasza r�ne insekty, w tym komary, moskity i wszy (5-7). Do�wiadczalnie potwierdzono te� antykarcinogenne dzia�anie olejku go�dzikowego (8-11).
Wielu autor�w opisa�o dzia�anie przeciwdrobnoustrojowe olejku. Z tych bada� wynika, �e aktywno�� olejku go�dzikowego obejmuje bakterie beztlenowe (12-15), bakterie tlenowe (16-26), grzyby dro�d�opodobne (21-27), grzyby ple�niowe (22-24), dermatofity (28-30) i wirusy (10). W wi�kszo�ci bada� oceniono aktywno�� olejku wobec bakterii tlenowych pochodz�cych z przewodu pokarmowego. Celem pracy by�o oznaczenie wra�liwo�ci bakterii tlenowych wyst�puj�cych w jamie ustnej, g�rnych drogach oddechowych oraz w przewodzie pokarmowym.
Materia�y i metody
U�yte w badaniach bakterie tlenowe zosta�y wyhodowane z materia��w pobranych od pacjent�w z zaka�eniami w obr�bie jamy ustnej, g�rnych dr�g oddechowych i przewodu pokarmowego. Ocenie wra�liwo�ci poddano ��cznie 28 szczep�w z rodzaj�w Staphylococcus (6 szczep�w ), Enterococcus (2), Corynebacterium (2), Klebsiella (2), Acinetobacter (3), Escherichia (4), Pseudomonas (5), Serratia (2) i Citrobacter (2) oraz 6 szczep�w wzorcowych: Staphylococcus aureus ATCC 25923, Enterococcus faecalis ATCC 29212, Acinetobacter baumannii ATCC 19606, Escherichia coli ATCC 25922, Klebsiella pneumoniae ATCC 13883 i Pseudomonas aeruginosa ATCC 27853. Badanie wra�liwo�ci (MIC) na olejek go�dzikowy (Avicenna-Oil, Wroc�aw) przeprowadzono metod� seryjnych rozcie�cze� w agarze Mueller-Hintona (31). Olejek rozpuszczano w DMSO (Serva) uzyskuj�c st�enie 100 mg/ml. Dalsze rozcie�czenia by�y przygotowywane w ja�owej wodzie destylowanej. Do do�wiadcze� u�yto st�e� w zakresie 2,0-0,06 mg/ml. Zawiesin�, kt�ra zawiera�a 105 drobnoustroj�w (CFU) na kropl�, nanoszono aparatem Steersa na powierzchni� pod�o�a zawieraj�cego olejek lub bez jego dodatku (kontrola wzrostu szczep�w). Nast�pnie pod�o�a z posiewami i kontrolne inkubowano w temp. 37°C przez 24 godz. w warunkach tlenowych. Za najmniejsze st�enie hamuj�ce wzrost(MIC) przyj�to takie rozcie�czenie olejku go�dzikowego, kt�re hamowa�o wzrost testowanych szczep�w bakterii.
Wyniki
W tabeli 1 zamieszczono wyniki bada� wra�liwo�ci na olejek go�dzikowy bakterii tlenowych, kt�re zosta�y wyhodowane od pacjent�w, a w tabeli 2 wyniki wra�liwo�ci szczep�w wzorcowych. Wra�liwo�� ocenianych szczep�w kszta�towa�a si� w zakresie st�e� od 0,25 do ≥ 2,0 mg/ml. Gram-dodatnie bakterie tlenowe okaza�y si� bardziej wra�liwe ni� Gram-ujemne. Niskie st�enia (MIC = 0,25 mg/ml) hamowa�y wzrost 25% szczep�w, kt�re nale�a�y do gatunku Staphylococcus aureus. Natomiast szczepy ziarniak�w z gatunku Staphylococcus epidermidis okaza�y si� mniej wra�liwe. Warto�ci MIC kszta�towa�y si� w zakresie st�e� 0,5--1,0 mg/ml. Wzrost szczep�w enterokok�w by� hamowany w st�eniach wynosz�cych od 1,0 do ≥ 2,0 mg/ml. Aktywno�� olejku go�dzikowego wobec szczep�w maczugowc�w by�a podobna (MIC = 1,0 mg/ml). Wzrost 50% Gram-dodatnich bakterii hamowany by� w zakresie st�e� od 0,25 do 0,5 mg/ml. Testowane Gram-ujemne bakterie tlenowe by�y wra�liwe w st�eniach wynosz�cych od 0,25 do ≥ 2,0 mg/ml. Olejek go�dzikowy by� najbardziej aktywny wobec szczep�w z gatunku Acinetobacter baumannii, Escherichia coli i Pseudomonas stutzeri (MIC = 1,0 mg/ml). Najni�sz� wra�liwo�ci� charakteryzowa�y si� pa�eczki z gatunku Pseudomonas aeruginosa i Serratia marcescens (MIC ≥ 2,0 mg/ml). Spo�r�d Gram-ujemnych bakterii tlenowych 5 (18%) szczep�w wymaga�o do zahamowania wzrostu st�e� olejku ≥ 2,0 mg/ml. Podsumowuj�c wyniki nale�y zaznaczy�, �e testowane bakterie tlenowe wykaza�y du�� wra�liwo�� na olejek go�dzikowy. Dla 82% szczep�w warto�ci MIC wynosi�y od 0,25 do 2,0 mg/ml.
Tabela 1. Wra�liwo�� 28 szczep�w bakterii tlenowych na olejek go�dzikowy.
| Drobnoustroje |
Liczba
szczep�w | Najmniejsze st�enie hamuj�ce MIC (mg/ml) |
| ≥ 2,0 |
1,0 |
0,5 |
0,25 |
0,12 |
≤ 0,06 |
| Staphylococcus aureus | 4 |
1 |
1 |
1 |
1 |
|
|
| Staphylococcus epidermidis | 2 |
|
1 |
1 |
|
|
|
| Enterococcus faecalis | 2 |
1 |
1 |
|
|
|
|
| Corynebacterium xerosis | 2 |
|
2 |
|
|
|
|
| Gram-dodatnie bakterie tlenowe og�em | 10 |
2 |
5 |
2 |
1 |
|
|
| Klebsiella pneumoniae | 2 |
1 |
1 |
|
|
|
|
| Acinetobacter baumannii | 3 |
|
3 |
|
|
|
|
| Escherichia coli | 4 |
|
4 |
|
|
|
|
| Pseudomonas aeruginosa | 3 |
3 |
|
|
|
|
|
| Pseudomonas stutzeri | 2 |
|
2 |
|
|
|
|
| Serratia marcescens | 2 |
2 |
|
|
|
|
|
| Citrobacter freundii | 2 |
1 |
1 |
|
|
|
|
| Gram-ujemne bakterie og�em | 18 |
7 |
11 |
|
|
|
|
| Bakterie tlenowe og�em | 28 |
9 |
16 |
2 |
1 |
|
|
Tabela 2. Wra�liwo�� 6 szczep�w wzorcowych bakterii tlenowych na olejek go�dzikowy.
| Drobnoustroje |
Liczba szczep�w |
Najmniejsze st�enie MIC (mg/ml) |
| >2,0 |
1,0 |
0,5 |
0,25 |
0,12 |
< 0,06 |
| Staphylococcus aureus ATCC 25923 | 1 |
|
|
1 |
|
|
|
| Enterococcus faecalis ATCC 29212 | 1 |
|
|
1 |
|
|
|
| Klebsiella pneumoniae ATCC 13883 | 1 |
|
|
1 |
|
|
|
| Acinetobacter baumannii ATCC 19606 | 1 |
|
1 |
|
|
|
|
| Escherichia coli ATCC 25922 | 1 |
|
1 |
|
|
|
|
| Pseudomonas aeruginosa ATCC 27853 | 1 |
1 |
|
|
|
|
|
Dyskusja
Wyniki wielu bada� wskazuj� na przeciwbakteryjn� aktywno�� olejku go�dzikowego (12-26). Autorzy do oznaczenia wra�liwo�ci bakterii wykorzystywali r�ne metody, w tym kr��kowo-dyfuzyjn� (20, 21, 23, 25, 26) i seryjnych rozcie�cze� w bulionie lub agarze (13, 16, 17, 19, 20, 23, 25). Z przeprowadzonych bada� wynika, �e niekt�re Gram-ujemne pa�eczki charakteryzuj� si� du�� wra�liwo�ci� na olejek go�dzikowy. W�r�d nich s� pa�eczki Escherichia coli (16, 19, 23, 32, 33). W naszych badaniach szczepy E.coli by�y wra�liwe na st�enie wynosz�ce 1,0 mg/ml. Testowane przez nas pa�eczki Acinetobacter baumannii tak�e by�y wra�liwe na 1,0 mg/ml olejku go�dzikowego. Wy�szego st�enia do zahamowania wzrostu tych pa�eczek musieli u�y� Hammer i wsp. (19) (MIC = 2,5 mg/ml). W naszych do�wiadczeniach szczepy z gatunku Klebsiella pneumoniae by�y wra�liwe w zakresie st�e� od 1,0 do 2,0 mg/ml. W badaniach Prabuseenivasana i wsp. (16) pa�eczki te okaza�y si� bardziej oporne na olejek go�dzikowy. Warto�ci MIC dla tych bakterii wynosi�y >6,4 mg/ml.
Badane przez nas szczepy z gatunku Pseudomonas aeruginosa i Serratia marcescens charakteryzowa�y si� najni�sz� wra�liwo�ci� spo�r�d innych Gram-ujemnych pa�eczek (MIC = >2,0 mg/ml). Podobn� aktywno�� wobec szczep�w P. aeruginosa wykaza� olejek w badaniach przeprowadzonych przez Prabuseenivasana i wsp. (16) (MIC >1,6 mg/ml). Natomiast znacznie ni�sze st�enia dzia�a�y bakteriob�jczo na szczepy P. aeruginosa testowane przez Si i wsp. (13) (MBC = 0,233 mg/ml). Z kolei pa�eczki te oceniane przez Hammera i wsp. (19) oraz Yousefa i wsp. (23) okaza�y si� znacznie bardziej oporne ni� nasze szczepy (odpowiednio MIC >20,0 mg/ml i 50,0 mg/ml). Badane przez Hammera i wsp. (19) szczepy pa�eczek z gatunku Serratia marcescens by�y wra�liwe na st�enie wynosz�ce 2,5 mg/ml. Natomiast w naszych badaniach ziarniaki z gatunku Staphylococcus aureus okaza�y si� najbardziej wra�liwe spo�r�d Gram-dodatnich bakterii. Wzrost wszystkich szczep�w by� hamowany w zakresie st�e� 0,25-1,0 mg/ml. Jednak Hammer i wsp. (19) oraz Yousef i wsp. (23) musieli u�y� wy�szych st�e� do zahamowania wzrostu tych ziarniak�w (odpowiednio MIC 2,5 mg/ml i 3,1 mg/ml).
Tak�e szczepy S. aureus oceniane przez Prabuseenivasana i wsp. (16) charakteryzowa�y si� ni�sz� wra�liwo�ci� na olejek (MIC > 6,4 mg/ml). Natomiast badany przez Khana i wsp. (36) szczep wzorcowy S. aureus ATCC 29213 by� wra�liwy na wyci�g z go�dzik�w w st�eniu 0,78 mg/ml. Inny szczep wzorcowy S. aureus FDA 209P oceniany przez K�dzi� i wsp. (35) by� wra�liwy na 0,4 mg/ml olejku go�dzikowego otrzymanego z p�k�w kwiatowych. Oceniane przez nas ziarniaki z gatunku Enterococcus faecalis wykaza�y ni�sz� wra�liwo�� (MIC=1,0 -≥ 2,0 mg/ml). W badaniach Khana i wsp. (36) wyci�g z go�dzik�w hamowa� wzrost szczepu wzorcowego E. faecalis ATCC 2912 w st�eniu wynosz�cym 0,195 mg/ml. Maczugowce rosn�ce w warunkach tlenowych oceniane przez Morrisa i wsp. (21) wykaza�y wysok� wra�liwo�� na olejek go�dzikowy (MIC = 0,5 mg/ml). Nasze szczepy okaza�y si� mniej wra�liwe (MIC w zakresie 1,0-2,0 mg/ml).
Wnioski
1. Badane szczepy bakterii tlenowych wykaza�y du�� wra�liwo�� na olejek go�dzikowy
2. Najbardziej wra�liwe by�y szczepy z gatunku Staphylococcus aureus, a najmniej wra�liwe szczepy z gatunk�w Pseudomonas aeruginosa i Serratia marcescens
3. Gram-dodatnie bakterie tlenowe charakteryzowa�y si� wy�sz� wra�liwo�ci� na olejek go�dzikowy ni� Gram-ujemne pa�eczki
Pi�miennictwo
1. Chaieb K, Hajlaouni H, Zamantar T i wsp. The chemical composition and biological activity of clove essentials oil, Eugenia caryophyllata (Syzygium aromaticum L. Myrtaceae): A short review. Phytother Res 2007; 21:501-6. 2. Ogata M, Hoshi M, Urano S i wsp. Antioxidant activity of eugenol and related monomeric and dimeric compounds. Chem Pharm Bull 2000; 48:1467-9. 3. Gulcin I, Gungor I, Beydemir SS i wsp. Comparison of antioxidant activity of clove (Eugenia caryophylllata Thumb) buds and lavender (Lavandula stoechas L.). Food Chem 2004; 87:393-400. 4. Jirovetz L, Buchbauer G, Stoilova I i wsp. Chemical composition and antioxidant properties of clove leaf essential oil. J Agric Food Chem 2008; 54:6303-7. 5. El Hag EA, Nadi AH, Zaiton AA. Toxic and growth retarding effects of three plant extracts on Culex pipiens larvae (Diptera: Culicidae). Phytother Res 1999; 13:388-92. 6. Yang YC, Lee SH, Lee WJ i wsp. Ovicidal and adulticidal effects of Eugenia caryophyllata bud and leaf oil compounds on Pediculus capitis. J Agricult Food Chem 2003; 51:4884-8. 7. Trongtokit Y, Rongsriyam Y, Komalamisra N i wsp. Comparative repellency of 38 essential oils against mosquito bitous. Phytother Res 2005; 19:303-9. 8. Yoo CB, Han KT, Cho KS. Eugenol isolated from the essential oil of Eugenia caryophyllata induces a reactive oxygen species mediated apoptosis in HL-60 human promyelocytic leukemia cells. Cancer Lett 2005; 205:41-6. 9. Ogunwande IA, Olawore NO, Ekundayo O i wsp. Studies on the essential oils composition, antibacterial and cytotoxicity of Eugenia uniflora I. Int J Aromather 2005; 15:147-52. 10. Zheng GQ, Kenney PM, Lam LK. Sesquiterpens from clove (Eugenia caryophyllata) as potential anticarcinogenic agents. J Nat Prod 1992; 55:999-03. 11. Lee KG, Shibamoto T. Antioxidant property of aroma extract isolated from clove buds (Syzygium aromaticum (L.) Merr. Et Perry). Food Chem 2001; 71:443-8. 12. K�dzia A. Ocena dzia�ania przeciwbakteryjnego olejku go�dzikowego (Oleum Caryophylli). Post Fitoter 2007; 2:66-70. 13. Si W, Gong J, Tsao R i wsp. Antimicrobial activity of essential oils and structurally related synthetic food additives towards selected pathogenic beneficial gut bacteria. J Appl Microbiol 2006; 100:296-305. 14. Hoque MM, Bari ML, Juneja VK i wsp. Antimicrobial activity of cloves and cinnamon extracts against food borne pathogens and spoilage bacteria, and interactivation of Listeria monocytogenes in ground chicken meat with their essential oils. Rep Nat Food Res Inst 2008; 72:9-21. 15. Saeki Y, Ito Y, Shibata I i wsp. Antimicrobial action of natural substances on oral bacteria. Bull Tokyo Dent Res 1989; 30(3):129-35. 16. Prabuseenivasan S, Jayakumar M, Ignacimuthu S. In vitro antibacterial activity of some plant essential oils. BMC Compl Altern Med 2006; 6(39):39-46. 17. Skinjar MM, Nemet NT. Antimicrobial effects of species and herbs essential oils. APTEFF 2009; 40(1):195-209. 18. Rahim ZH, Khan HB. Comparative studies on the effects of crude aqueous (CA) and solvent (CM) extracts of clove on the cariogenic properties of Streptococcus mutans. J Oral Sci 2006; 48:117-23. 19. Hammer KA, Carson CF, Riley TV. Antimicrobial activity of essential oils and other plant extracts. J Appl Microbiol 1999; 86:985-90. 20. Burt SA, Reinders RD. Antimicrobial activity of selected plant essential oils against Escherichia coli 0157:H7. Lett Appl Microbiol 2003; 36:162-7. 21. Morris JA, Khettry A, Seitz EW. Antimicrobial activity of aroma chemicals and essential oils. J Am Oil Chem Soc 1979; 56:595-603. 22. Maruzzella JC, Liquori L. The in vitro antifungal activity of essential oils. J Am Pharm Assoc 1956; 47(4):250-4. 23. Jousef RT, Tawil G. Antimicrobial activity of volatile oils. Pharmazie 1980; 35 H11:698-701. 24. Khalid K, Kiong LH. Screening of some Malay medicated oils for antimicrobial activity. Arch Biol Sci Belgrade 2010; 62(2):393-5. 25. Kalemba D, Kunicka A. Antibacterial and antifungal properties of essential oils. Curr Med Chem 2003; 10:813-29. 26. Sulieman AME, El Boshra IMO, El Khalifa AA. Nutritative value of clove (Syzygium aromaticum) and detection of antimicrobial effects of its bud oil. Res J Microbiol 2007; 2(3):266-71. 27. Chami F, Chami N, Bennis S i wsp. Oregano and clove essential oils induce surface alteration of Saccharomyces cerevisiae. Phytopharm Res 2005; 19:405-8. 28. Pinto E, Vale-Silva L, Cavaleiro C i wsp. Antifungal activity of the clove essential oil from Syzygium aromaticum on Candida, Aspergillus and dermatophyte species. J Med Microbiol 2009; 58:1454-62. 29. Park MJ, Gwak KS, Yang I i wsp. Antifungal activities of the essential oils in Syzygium aromaticum (L.) Merr. ET Perry and Leptospermum petersonii Bailey and their constituents against various dermatophytes. J Microbiol 2007; 45(5):460-5. 30. Gayoso CW, Lima EO i wsp. Sensitivity of fungi isolated from onchomycosis to Eugenia caryophyllata essential oil and eugenol. Fitoter 2005; 76:247-9. 31. Clinical and Laboratory Standards Institute/NCCLS: Methods for dilution antimicrobial susceptibility testing for bacteria that grow aerobically. Approved standards. 7th ed. CLSI dokument M7-A7. Wayne, PA.CLSI.2006. 32. Smith-Palmer A, Steward J, Fyfe L. Antimicrobial properties of plant oils and essence against five import ant food-borne pathogens. Lett Food Microbiol 1998; 26:118-22. 33. Dorman HJD, Deans SG. Antimicrobial agents from plants. Antimicrobial activity of plant volatile oils. J Appl Microbiol 2000; 99:308-16. 34. Zhang HB, Kong B, Xiong YL i wsp. Antimicrobial activities of spice extracts against pathogenic and spoilange bacteria in modified atmosphere packaged fresh pork and vacuum packaged ham slices stored at 4°C. Meat Sci 2009; 81:686-92. 35. K�dzia B, Ho�derna-K�dzia E. Badanie wp�ywu olejk�w eterycznych na bakterie, grzyby i dermatofity chorobotw�rcze dla cz�owieka. Post Fitoter 2007; 2:71-77. 36. Khan R, Islam B, Akram M i wsp. Antimicrobial activity of five herbal extracts against multi drug resistant (MDR) strains of bacteria and fungus of clinical original. Molecules 2009; 14:586-97.
otrzymano/received: 2011-09-14
zaakceptowano/accepted: 2011-09-20
Adres/address:
*dr hab. Anna K�dzia, prof. nadzw.
Zak�ad Mikrobiologii Jamy Ustnej, Katedra Mikrobiologii Gda�ski Uniwersytet Medyczny
ul. Do Studzienki 38, 80-227 Gda�sk
tel.: (58) 349-21-85
e-mail: zmju@amg.gda.pl
