Postępy Fitoterapii - Wydawnictwo Medyczne Borgis - Wpływ fitoestrogenów na ekspresję receptorów estrogenowych typu a i b w jądrze i najądrzu samców myszy

*Barbara Macura, Leopold Śliwa

Wpływ fitoestrogenów na ekspresję receptorów estrogenowych typu a i b w jądrze i najądrzu samców myszy

The influence of phytoestrogens on expression estrogen receptors a and b in testis and epididymis of male mice

Zakład Biologii Rozwoju Człowieka, Wydział Nauk o Zdrowiu, Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum
Kierownik Zakładu: dr hab. Leopold Śliwa

Summary
Phytoestrogens are the group of substances which naturally can be found in many plants. The richest sources of phytoestrogens in human’s diet are soy and soy products. Phytoestrogens have similar structure to main female sex hormone 17β estradiol, therefore displaying mimic effects of this hormone in organism. The aim of the dissertation was to investigate if phytoestrogens are able to influence on expression estrogens’ receptors type α and β in testis and epididymis in adult male mice. Male Balb/c mice were fed three kinds of special prepared animal chows that differed in content of soy, and in this way in content of phytoestrogens. The experiments revealed the decrease the number of estrogen receptors type β in epithelial cells of the epididymis of adult males, which were fed chow containing phytoestrogens, which can disturb their fertility. However, the direct mechanisms influencing of these substances on the organism are still unclear. Therefore, the further research is required to elucidate the molecular actions of phytoestrogens on cells.

Key words: phytoestrogens, reproductive system, male, fertility, mice

Wstęp

Podstawową funkcją gonady męskiej jest wytwarzanie plemników (spermatogeneza) oraz produkcja hormonów steroidowych (steroidogeneza). Utrzymanie precyzyjnej równowagi hormonalnej w jądrze decyduje o powstaniu odpowiedniej ilości prawidłowych plemników, co jest warunkiem płodności osobników męskich.

Podwzgórze wydziela gonadoliberynę (GnRH), która stymuluje uwalnianie z przysadki mózgowej hormonów gonadotropowych LH i FSH. Hormony te są odpowiedzialne za syntezę testosteronu w komórkach Leydiga i estradiolu w komórkach Sertoliego (1-3).

Estrogeny powstają z androgenów, dzięki aktywności enzymu aromatazy. Obecność receptorów estrogenowych i aromatazy u samców stwierdzono w układzie rozrodczym, sercowo-naczyniowym, tkance tłuszczowej, komórkach mięśniowych, mózgu, kościach i płucach, tak więc hormony te są niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania wielu narządów (4-6). W mózgu samców występują receptory nie tylko dla testosteronu, ale i dla estrogenów oraz enzym aromataza. Działanie steroidów płciowych jest ważne dla aktywności kopulacyjnej i płodności samców (5).

Estrogeny pełnią ważną fizjologiczną rolę w męskim układzie rozrodczym, a równowaga hormonalna pomiędzy androgenami i estrogenami odgrywa kluczową rolę w każdym okresie życia samca. Odpowiadają one za prawidłowy rozwój męskiego układu rozrodczego w prenatalnym okresie życia samca. W okresie dojrzewania płciowego są odpowiedzialne za rozpoczęcie spermatogenezy, a następnie za utrzymanie jej efektywności w całym okresie dojrzałości płciowej samca poprzez wpływ na funkcjonowanie komórek Leydiga, komórek Sertoliego oraz komórek plemnikotwórczych. Estrogeny odpowiadają również za resorpcję wody przez kanaliki odprowadzające oraz komórki nabłonka najądrza, wpływając w ten sposób na zagęszczenie plemników, a także na kapacytację i reakcję akrosomalną plemników oraz ich przeżywalność (5-7).

Fitoestrogeny są związkami naturalnie występującymi w wielu roślinach. Budowa ich cząsteczek jest strukturalnie podobna do budowy cząsteczki żeńskiego hormonu płciowego – 17β estradiolu, dlatego też mogą one zaburzać równowagę hormonalną organizmu (8-11).

Najbogatszym i najbardziej popularnym źródłem fitoestrogenów w diecie wielu organizmów, między innymi człowieka, są soja i produkty sojowe (8, 12-14).

Fitoestrogeny po wchłonięciu do organizmu wędrują wraz z krwią do wielu tkanek. Tam współzawodniczą z estradiolem o miejsce wiązania na receptorze estrogenowym. Ich siła działania estrogennego jest wielokrotnie niższa, niż 17β estradiolu. Związki te mają około sto razy niższe powinowactwo do receptorów estrogenowych niż estrogeny. Poszczególne fitoestrogeny znacznie jednak różnią się między sobą powinowactwem do receptorów estrogenowych α i β, a tym samym możliwością wywołania efektu biologicznego. Większość fitoestrogenów wykazuje większe powinowactwo do receptora estrogenowego typu β niż typu α. Cząsteczki fitoestrogenów po wniknięciu do komórki mogą również blokować niektóre enzymy szlaku syntezy estrogenów. Przykładem enzymów wrażliwych na działanie fitoestrogenów są: dehydrogenaza 3β hydroksysteroidowa, dehydrogenaza 17β hydroksysteroidowa, 5α reduktaza oraz aromataza (15-19).

Wydaje się, że fitoestrogeny wpływają w większym stopniu na płodność samców niż samic. Wynika to najprawdopodobniej z faktu, że estrogeny są u kobiet hormonami występującymi fizjologicznie w wyższych stężeniach niż u mężczyzn i bardzo wysokie stężenia fitoestrogenów byłyby potrzebne do wywołania uchwytnego efektu ich działania (20).

Celem pracy było poznanie wpływu fitoestrogenów na ekspresję receptorów estrogenowych typu α i β w jądrach i najądrzach dojrzałych płciowo samców myszy.

Materiał i metody

36 dojrzałych płciowo samców myszy podzielono na trzy grupy, liczące po 12 zwierząt. Zwierzęta z każdej grupy żywione były paszą o innej zawartości soi, głównego źródła fitoestrogenów. Zwierzęta z grupy kontrolnej karmione były paszą niezawierającą soi, zwierzęta z grupy I paszą o pośredniej zawartości soi (2,55 kg soi na 30 kg paszy), a zwierzęta z grupy II paszą o maksymalnej, dopuszczalnej dietetycznie zawartości soi (5,4 kg soi na 30 kg paszy). Maksymalna, przyjęta zawartość soi podyktowana była koniecznością zachowania takiej samej wartości odżywczej i energetycznej, jak w pozostałych paszach. Wszystkie pasze miały podobną, odpowiednią dla myszy, zawartość składników mineralnych i witamin.

Po upływie 8, 16 i 24 tygodni karmienia z każdej grupy uśmiercano, poprzez dyslokację rdzenia kręgowego, po 4 zwierzęta. W czasie sekcji pobierano ich jądra i najądrza. Po jednym jądrze i najądrzu losowo od każdego samca z każdej grupy przeznaczono do immunohistochemicznego oznaczenia rozmieszczenia receptorów estrogenowych typu α oraz typu β (ERα i ERβ, z ang. estrogen receptors).

W celu oznaczenia rozmieszczenia receptorów estrogenowych wykorzystano kilkuetapową procedurę immunohistochemiczną, wykorzystując odczynniki firmy Dako i Biokom.

Preparaty analizowano przy użyciu mikroskopu świetlnego. Określenie stopnia natężenia reakcji, czyli intensywności zabarwienia preparatu ciemnoczerwonym produktem reakcji barwnej miało charakter subiektywnej oceny: – brak odczynu, + odczyn o niskiej intensywności, ++ odczyn o średniej intensywności, +++ odczyn o wysokiej intensywności.

Wyniki

Obecność fitoestrogenów w diecie myszy spowodowała zmiany w rozmieszczeniu receptorów estrogenowych typu β w ich układzie rozrodczym. Stwierdzono spadek ilości tych receptorów w komórkach nabłonka najądrza w grupach zwierząt otrzymujących paszę zawierającą soję w stosunku do zwierząt z grupy kontrolnej, karmionej paszą bez domieszki soi, co przedstawiają zamieszczone tabele 1 i 2 oraz ilustrują ryciny 1-5.

Tabela 1. Ekspresja ERα w jądrze i najądrzu dojrzałych płciowo samców myszy po ekspozycji na fitoestrogeny.

	8 tygodni			16 tygodni			24 tygodnie
	grupa kontrolna	grupa I	grupa II	grupa	grupa I	grupa II	grupa	grupa I	grupa II
Jądro
Komórki germinalne	–	–	–	–	–	–	–	–	–
Komórki Sertoliego	–	–	–	–	–	±	±	±	–
Komórki Leydiga	+++	+	++	+	+	+	±	+	+
Komórki peritubularne	+	–	–	–	–	–	–	–	–
Najądrze – głowa
Komórki nabłonka	+++	++	++	++	++	++	+/++	+/++	+
Komórki zrębu	–	–	–	–	–	–	–	–	–
Najądrze – trzon
Komórki nabłonka	+	+	+	+	+	+	±	+	+
Komórki zrębu	–	+	–	–	–	–	–	–	–
Najądrze – ogon
Komórki nabłonka	+	+	+	+	+	+	–	+	–
Komórki zrębu	+	+	+	+	++	++/+++	+	++	++

Tabela 2. Ekspresja ERβ w jądrze i najądrzu dojrzałych płciowo samców myszy po ekspozycji na fitoestrogeny.

8 tygodni

16 tygodni

24 tygodnie

grupa kontrolna

grupa I

grupa II

grupa

grupa I

grupa II

grupa

grupa I

grupa II

Jądro

Komórki germinalne

Komórki Sertoliego

+/++

Komórki Leydiga

Komórki peritubularne

–

Najądrze – głowa

Komórki nabłonka

+++

+/++

+++

–

Komórki zrębu

–

Najądrze – trzon

Komórki nabłonka

Komórki zrębu

–

Najądrze – ogon

Komórki nabłonka

–

Komórki zrębu

–

Ryc. 1. Immunolokalizacja receptorów estrogenowych typu β w jądrze samca z grupy kontrolnej (po 8 tygodniach karmienia paszą niezawierającą soi), pow. ok. 300x.

Ryc. 2. Immunolokalizacja receptorów estrogenowych typu β w jądrze samca z grupy II (po 16 tygodniach karmienia paszą o maksymalnej zawartości soi), pow. ok. 500x.

Ryc. 3. Immunolokalizacja receptorów estrogenowych typu β w głowie najądrza samca z grupy kontrolnej (po 24 tygodniach karmienia paszą niezawierającą soi), pow. ok. 300x.

Ryc. 4. Immunolokalizacja receptorów estrogenowych typu β w głowie najądrza samca z grupy II (po 24 tygodniach karmienia paszą o maksymalnej zawartości soi), pow. ok. 300x.

Ryc. 5. Immunolokalizacja receptorów estrogenowych typu β w trzonie najądrza samca z grupy II (po 24 tygodniach karmienia paszą o maksymalnej zawartości soi), pow. ok. 300x.

Zmiany w rozmieszczeniu receptorów estrogenowych typu α

W komórkach germinalnych nabłonka płciowego, w komórkach Sertoliego oraz w komórkach peritubularnych jąder myszy ze wszystkich grup nie stwierdzono ekspresji receptorów estrogenowych typu α. Zaobserwowano jedynie bardzo niski poziom tych receptorów w komórkach Sertoliego w grupie II w 16 tygodniu oraz w grupie kontrolnej i grupie I w 24 tygodniu, a także niski w komórkach Sertoliego w grupie I w 16 tygodniu oraz w komórkach peritubularnych w grupie kontrolnej w 8 tygodniu pozostawania zwierząt na odpowiednich paszach. Jednocześnie u zwierząt z grupy kontrolnej natężenie reakcji histochemicznej dla ERα w komórkach Leydiga w 8 tygodniu było wysokie, w 16 tygodniu niskie, a po 24 tygodniach bardzo niskie. W grupie I ekspresja tych receptorów wykazywała niezmiennie niskie natężenie, w grupie II w 8 tygodniu średnie, a w 16 i 24 tygodniu niskie natężenie.

W głowie najądrza ekspresję receptorów estrogenowych typu α stwierdzono jedynie w komórkach nabłonka. Wysokie natężenie reakcji immunohistochemicznej dla ERα zaobserwowano u myszy z grupy kontrolnej w 8 tygodniu, zmniejszające się stopniowo do 24 tygodnia. W grupach I i II ekspresja receptorów utrzymywała się na średnim poziomie z tendencją do zmniejszania się w 24 tygodniu karmienia zwierząt paszą zawierającą soję.

W komórkach nabłonka trzonu najądrza we wszystkich grupach stwierdzono wystąpienie słabej reakcji immunohistochemicznej. Jedynie w grupie kontrolnej po 24 tygodniach karmienia paszą bez soi intensywność tej reakcji była bardzo słaba. W komórkach zrębu trzonu najądrza nie stwierdzono obecności receptora estrogenowego typu α, za wyjątkiem grupy I, gdzie po 8 tygodniach stwierdzono u zwierząt wystąpienie słabej reakcji immunohistochemicznej.

W ogonie najądrza reakcja histochemiczna dla receptora estrogenowego typu α występowała w komórkach nabłonka u samców ze wszystkich grup, ale również w zrębie gruczołu. Ogólnie stwierdzono niską jej intensywność. Wyjątek stanowiła grupa kontrolna oraz grupa II, gdy w 24 tygodniu karmienia odpowiednią paszą u samców nie zaobserwowano wystąpienia tej reakcji w komórkach nabłonka. Jednocześnie w komórkach zrębu w grupach I i II w 16 i 24 tygodniu ekspozycji na fitoestrogeny ekspresja receptorów wzrosła i była klasyfikowana jako średnia (tab. 1).

Zmiany w rozmieszczeniu receptorów estrogenowych typu β

W jądrze receptory estrogenowe typu β stwierdzono we wszystkich typach komórek jądra, za wyjątkiem komórek peritubularnych. W komórkach germinalnych jądra we wszystkich grupach zwierząt kontrolnych i eksperymentalnych stwierdzono średnią intensywność reakcji immunohistochemicznej dla ERβ. W komórkach Sertoliego w grupach kontrolnych ekspresja receptora estrogenowego typu β była niska. W grupie I w 8 tygodniu intensywność tej reakcji była średnia, a w 16 i 24 tygodniu spadła do niskiej. W grupie II utrzymywała się na niskim poziomie w trakcie całego okresu ekspozycji na fitoestrogeny. W komórkach Leydiga intensywność reakcji immunohistochemicznej u wszystkich zwierząt była podobna i utrzymywała się na niskim poziomie (ryc. 1, 2).

W najądrzu receptory estrogenowe typu β występowały jedynie w komórkach nabłonka, ogólnie nie stwierdzono ich obecności w komórkach zrębu. W głowie najądrza ekspresja receptora estrogenowego typu β w grupie kontrolnej rosła od niskiej w 8 tygodniu, poprzez średnią w 16 tygodniu, po wysoką w 24 tygodniu. W grupie I w 8 tygodniu intensywność reakcji immunohistochemicznej była wysoka, w 16 tygodniu niska, a w 24 tygodniu nie stwierdzono obecności tych receptorów w komórkach nabłonka głowy najądrza. W grupie II ekspresja receptora estrogenowego typu β utrzymywała się na średnim poziomie (ryc. 3, 4).

W trzonie najądrza w grupie kontrolnej ekspresja receptorów estrogenowych typu β w 8 i 24 tygodniu wykazywała niskie nasilenie, a w 16 tygodniu średnie. Grupa I i grupa II wykazywały podobne zmiany intensywności reakcji immunohistochemicznej dla tego receptora. W 8 tygodniu była ona na średnim, a w 16 i 24 tygodniu na niskim poziomie (ryc. 5).

W komórkach nabłonka ogona najądrza w grupie kontrolnej w 8 tygodniu nie stwierdzono obecności receptorów estrogenowych typu β, w 16 tygodniu intensywność reakcji immunohistochemicznej dla tego receptora wzrosła do niskiego, a w 24 do średniego poziomu. W grupie I intensywność tej reakcji utrzymywała się na niskim poziomie. W grupie II ekspresja tych receptorów stopniowo spadała, od średniej w 8 tygodniu, poprzez niską w 16 tygodniu, do bardzo niskiej w 24 tygodniu. W tym odcinku zaobserwowano słabą reakcję histochemiczną w komórkach zrębu gruczołu u samców z grupy I w 16 tygodniu (tab. 2).

Dyskusja

Fitoestrogeny są wprawdzie naturalnie występującymi w przyrodzie substancjami o możliwym działaniu hormonalnym, ale wydaje się, że związki te nie są obojętne dla zdrowia i właściwości reprodukcyjnych osobników męskich. Istnieją dane wskazujące, że w ciągu ostatnich dziesięcioleci znacznie pogorszyły się parametry nasienia u mężczyzn z krajów o wysokim stopniu rozwoju cywilizacji. Może to mieć przynajmniej częściowy związek z nieprawidłowym odżywianiem, małą aktywnością ruchową, stresem, a także ze wzrastającym zanieczyszczeniem środowiska, zwłaszcza przez substancje o charakterze estrogennym. Związki te, zwane ksenoestrogenami, charakteryzują się bardzo długim okresem rozkładu i dlatego ulegają one akumulacji w środowisku (21-24). Badania na szczurach wykazały, że równoczesna ekspozycja zwierząt na różne związki wpływające negatywnie na płodność może być przyczyną znacznie większego osłabienia płodności, niż w przypadku działania jednego, szkodliwego związku. Ma to szczególne znaczenie wobec coraz powszechniejszego zanieczyszczenia środowiska i, w konsekwencji, coraz częstszych zaburzeń płodności u mężczyzn (25, 26).

W warunkach eksperymentalnych u mężczyzn pozostających na diecie bogatej w produkty sojowe zaobserwowano spadek ilości plemników w spermie (27). W grupie mężczyzn, którym podawano fitoestrogeny przez kilka tygodni zaobserwowano wzrost poziomu dihydrotestosteronu w surowicy krwi (28), jednak w innej grupie mężczyzn nie wykazano żadnych zmian w poziomach hormonów płciowych ani jakości nasienia (29).

Wykazano również korzystny wpływ fitoestrogenów na płodność osobników męskich. Casini i wsp. (30) donoszą, że w spermie pacjenta, cierpiącego na oligospermię, stwierdzono znaczny wzrost ilości plemników po 6 miesiącach doustnego podawania fitoestrogenów. Wspomagający wpływ fitoestrogenów w leczeniu bezpłodności potwierdzili również Shahin i wsp. (31). Fitoestrogeny podawano także pacjentom ze stwierdzonym łagodnym rozrostem prostaty i podwyższonym poziomem markera tego procesu (PSA) codziennie, doustnie, przez rok. Po kuracji zaobserwowano u pacjentów spadek poziomu PSA w surowicy krwi (32).

Fitoestrogeny mogą powodować zmiany w ilości i rozmieszczeniu receptorów estrogenowych w męskim układzie rozrodczym, co potwierdzają opisywane w piśmiennictwie eksperymenty.

U myszy poddanych neonatalnemu działaniu genisteiny zaobserwowano spadek ilości mRNA dla receptora estrogenowego typu α oraz receptora androgenowego w jądrze (33). Ekspozycja niedojrzałych płciowo samców szczurów na genisteinę może spowodować u nich spadek ilości receptorów estrogenowych, zwłaszcza typu β, w prostacie (34, 35).

Karmienie szczurów paszą zawierającą fitoestrogeny powodowało u tych zwierząt wzrost ilości mRNA dla receptora estrogenowego typu α oraz dla receptora androgenowego w komórkach początkowego odcinka najądrza, ale spadek w ogonie tego narządu. Badane szczury wykazywały również przejściowe zaburzenie płodności. Autorzy jednak nie badali ekspresji mRNA dla tych receptorów w gonadzie (36). Fitoestrogeny wywoływały również spadek w jądrze szczurów aktywności aromatazy oraz liczby receptorów estrogenowych typu β, przy równoczesnym braku zmian liczby receptorów estrogenowych typu α (37).

Wyniki niniejszej pracy pokazują, że wraz ze wzrostem zawartości fitoestrogenów w diecie, ilość ERβ w komórkach nabłonka najądrza samców myszy uległa zmniejszeniu. Ilość i rozmieszczenie ERα w jądrze i najądrzu nie zmieniły się. Jak wiadomo, fitoestrogeny łączą się głównie z receptorami estrogenowymi typu β. Być może więc wysoka zawartość fitoestrogenów we krwi spowodowała kompensacyjny spadek ilości tych receptorów.

Wniosek

Substancje o charakterze estrogennym, zawarte w soi, spowodowały uchwytny spadek ilości receptorów estrogenowych typu β w komórkach nabłonka przewodu najądrza.

Piśmiennictwo

1. Holdcraft RW, Braun RE. Hormonal regulation of spermatogenesis. Int J Androl 2004; 27:335-42. 2. Bullock J, Boyle J, Wang MB. Fizjologia (red. W Tuganowski). Wyd Med Urban & Partner, Wrocław 1997. 3. Murray RK, Granner DK, Mayes PA i wsp. Biochemia Harpera. Wyd Med PZWL, Warszawa 1994. 4. Kondarewicz A, Urban F, Marchlewicz M i wsp. Estrogeny w męskim układzie płciowym. Post Biol Kom 2008; 35:499-516. 5. Kula K, Walczak-Jędrzejowska R, Słowikowska-Hilczer J i wsp. Ważne funkcje estrogenów u mężczyzn – przełom we współczesnej medycynie. Przegl Lek 2005; 62:908-15. 6. Paziewska A, Bilińska B. Estrogeny i ich rola w regulacji spermatogenezy. Post Biol Kom 2003; 30:461-81. 7. O’Donnell L, Robertson KM, Jones ME i wsp. Estrogen and spermatogenesis. Endocrin Rev 2001; 22:289-318. 8. Kraszewska O, Nynca A, Kamińska B i wsp. Fitoestrogeny. I. Występowanie, metabolizm i znaczenie biologiczne u samic. Post Biol Kom 2007; 34:189-205. 9. Vaya J, Tamir S. The relation between the chemical structure of flavonoids and their estrogen – like activities. Curr Med Chem 2004; 11:1333-43. 10. Cos P, De Bruyne T, Apers S i wsp. Phytoestrogens: recent developments. Planta Med 2003; 69:589-99. 11. Duncan AM, Phipps WR, Kurzer MS. Phytooestrogens. Best Pract Res Clin Endocrinol Metab 2003; 17:253-71. 12. Albertazzi P, Purdie DW. The nature and utility of the phytoestrogens: a review of the evidence. Maturitas 2002; 42:173-85. 13. Stark A, Madar Z. Phytoestrogens: a review of recent findings. J Pediatr Endocrinol Metab 2002; 15:561-72. 14. Badowski P, Urbanek-Karłowska B. Fitoestrogeny – występowanie w żywności. Roczn Państw Zakł Hig 2001; 52:203-12. 15. Nynca A, Kraszewska O, Słomczyńska M i wsp. Fitoestrogeny. II. Wewnątrzkomórkowy mechanizm działania w układzie rozrodczym samicy. Post Biol Kom 2007; 34:207-22. 16. Deluca D, Krazeisen A, Breitling R i wsp. Inhibition of 17beta-hydroxysteroid dehydrogenases by phytoestrogens: comparison with other steroid metabolizing enzymes. J Steroid Biochem Mol Biol 2005; 93:285-92. 17. Magee PJ, Rowland IR. Phyto-oestrogens, their mechanism of action: current evidence for a role in breast and prostate cancer. Br J Nutr 2004; 91:513-31. 18. Kurzer MS, Xu X. Dietary phytoestrogens. Ann Rev Nutr 1997; 17:353-81. 19. Molteni A, Brizio-Molteni L, Persky V. In vitro hormonal effects of soybean isoflavones. J Nutr 1995; 125:751-6. 20. Rozman KK, Bhatia J, Calafat AM i wsp. NTP-CERHR expert panel report on the reproductive and developmental toxicity of genistein. Birth Defects Res 2006; 77:485-638. 21. Phillips KP, Tanphaichitr N. Human exposure to endocrine disrupters and semen quality. J Toxicol Environ Health B Crit Rev 2008; 11:188-220. 22. Swan SH. Does our environment affect our fertility? Some examples to help reframe the question. Semin Reprod Med 2006; 24:142-6. 23. Wiszniewska B, Marchlewicz M, Kolasa A. Zaburzenia rozwojowe i dysfunkcja gonad spowodowane nieprawidłowym działaniem hormonów warunkujących rozwój męskiego układu płciowego. Post Biol Kom 2004; 31:127-41. 24. Rozati R, Reddy PP, Reddanna P i wsp. Role of environmental estrogens in the deterioration of male factor fertility. Fertil Steril 2002; 78:1187-94. 25. Kilian E, Delport R, Bornman MS i wsp. Simultaneous exposure to low concentrations of dichlorodiphenyltrichloroethane, deltamethrin, nonylphenol and phytoestrogens has negative effects on the reproductive parameters in male Spraque-Dawley rats. Andrologia 2007; 39:128-35. 26. You L, Casanova M, Bartolucci EJ i wsp. Combined effects of dietary phytoestrogen and synthetic endocrine – active compound on reproductive development in Spraque-Dawley rats; genistein and metoxychlor. Toxicol Sci 2002; 66: 91-104. 27. Chavarro JE, Toth TL, Sadio SM i wsp. Soy food and isoflavone intake in relation to semen quality parameters among men from an infertility clinic. Hum Reprod 2008; 23:2584-90. 28. Lewis JG, Morris JC, Clark BM i wsp. The effect of isoflavone extract ingestion, as Trinovin, on plasma steroids in normal men. Steroids 2002; 67:25-9. 29. Mitchell JH, Cawood E, Kinniburgh D i wsp. Effect of a phytoestrogen food supplement on reproductive health in normal males. Clin Sci 2001; 100:613-8. 30. Casini ML, Gerli S, Unfer V. An infertile couple suffering from oligospermia by partial sperm maturation arrest: can phytoestrogens play a therapeutic role? A case report study. Gynecol Endocrinol 2006; 22:399-401. 31. Shahin AY, Ismail AM, Zahran KM i wsp. Adding phytoestrogens to clomiphene induction in unexplaned infertility patients – a randomized trial. Reprod Biomed Online 2008; 16:580-8. 32. Engelhardt PF, Riedl CR. Effects of one-year treatment with isoflavone extract from red clover on prostate, liver function, sexual function and quality of life in men with elevated PSA levels and negative prostate biopsy findings. Urology 2008; 71:185-90. 33. Shibayama T, Fukata H, Sakurai K i wsp. Neonatal exposure to genistein reduces expression of estrogen receptor alpha and androgen receptor in testes of adult mice. Endocr J 2001; 48:655-63. 34. Dalu A, Blaydes BS, Bryant CW i wsp. Estrogen receptor expression in the prostate of rats treated with dietary genistein. J Chromatogr B Analyt Technol Biomed Life Sci 2002; 777:249-60. 35. Fritz WA, Wang J, Eltoum IE i wsp. Dietary genistein down – regulates androgen and estrogen receptor expression in the rat prostate. Mol Cell Endocrinol 2002; 186:89-99. 36. Glover A, Assinder S. Acute exposure of adult male rats to dietary phytoestrogens reduces fecundity and alters epididymal steroid hormone receptor expression. J Endocrinol 2006; 189:565-73. 37. Papież M, Gancarczyk M, Bilińska B. The compounds from the hollyhock extract (Althaea rosea cav. var. nigra) affect the aromatization in rat testicular cells in vivo and in vitro. Folia Histochem Cytobiol 2002; 40:353-9.

otrzymano/received: 2010-05-28
zaakceptowano/accepted: 2010-06-21

Adres/address:
*Barbara Macura
Zakład Biologii Rozwoju Człowieka, Wydział Nauk o Zdrowiu, UJ, Collegium Medicum
ul. Kopernika 7, 31-034 Kraków
tel./fax: (12) 422 99 49
e-mail: basiamacura@wp.pl

Artykułu Wpływ fitoestrogenów na ekspresję receptorów estrogenowych typu a i b w jądrze i najądrzu samców myszy w Czytelni Medycznej Borgis.