© Borgis - Postepy Fitoterapii 3, s. 166-169
*Dariusz Kuźnicki
Gymnema sylvestris R.Br. – azjatycka roślina o działaniu przeciwcukrzycowym
Gymnema sylvestris R.Br. anti-diabetes asiatic plant
Absolwent Wydziału Farmacji Uniwersytetu Medycznego w Łodzi
Summary
Gymnema sylvestris is a dendritic climbing plant, growing in southern India and in south-east Asia. Its leaves have a very intensive, bitter taste. Chewing the leaves decreases craving for sweets. Main active ingredients are gymnemic acid IV, which slows the process of absorption and inhibits re-uptake of glucose in skeletal muscles, and chromium, which is a part of GTF (Glucose Tolerance Factor – one of the most important hunger and satiety controller), controlling the way insulin works and influencing balancing of blood sugar levels. In Ayurvedic medicine, it is applied in other ways, whereas European medicine makes use of its anti-diabetes and slimming properties. Numerous scientific studies confirm the effectiveness of this resource when used in combination with chemical medicines and insulin.
Key words: gymnema sylvestris, chemical content, anti-diabetes properties
Wprowadzenie
Gymnema sylvestris – Gurmar to roślina tropikalna pochodząca z południowych Indii i południowo-wschodniej Azji (ryc. 1). Jej liście używane są od 2000 lat przez indyjskich lekarzy w medycynie ayurwedyjskiej, gdzie stosuje się je jako środek przeczyszczający, przeciwrobaczy, przeciwgorączkowy, moczopędny, wymiotny, wykrztuśny, wzmacniający pracę serca. Hindusi nazwali tę roślinę „niszczycielem cukru”, ponieważ żucie jej liści powodowało utratę zdolności rozróżniania słodkiego smaku, jednocześnie zmniejszało łaknienie słodkich pokarmów. Stąd zastosowanie w diabetologii (4). Oprócz tego Gymnema sylvestris używano w leczeniu wielu chorób, tj. wrzodowej, układu moczowego, pasożytniczych, skóry, w niedokrwistości, uszkodzeniu wątroby, żylakach odbytu i innych. Natomiast w schorzeniach okulistycznych wykorzystywano wyciąg z liści i kwiatów, zaś w kaszlu wyciąg z kory omawianej rośliny. W medycynie europejskiej zastosowanie ogranicza się do leczenia cukrzycy i odchudzania (1, 3).
Ryc. 1. Wygląd Gymnema sylvestris R.Br. (6).
Systematyka botaniczna
Gatunek Gymnema sylvestris R.Br. należy do typu Angiospermae – okrytonasienne, klasy Dicotyledoneae – dwuliścienne, rzędu Contrortae ( Gentianales) – goryczkowce, rodziny Asclepiadaceae – trojeściowate, rodzaju – Gymnema. Ma również nazwy synonimowe, tj. Asclepias geminata Roxb. i Periploca sylvestris Retz (2, 4).
Jest drzewiastym pnączem podobnym do winorośli, osiągającym długość do 600 m. Rośnie dziko w lasach tropikalnych, zaroślach, zagajnikach. Liście jajowate lub eliptyczne, podłużne, zaokrąglone u nasady; wyrastają z węzłów. Kwiaty drobne, 5-krotne, siedzące, zielonkawo-żółte, tworzące złożony kwiatostan – baldach, ułożone spiralnie. Nasiona brązowe, jajowate, podłużne, gładkie, skrzydlate. Okres wegetacji trwa 6-8 miesięcy, kwitnie od sierpnia do marca, owocuje zimą.
Surowiec farmakopealny stanowią wysuszone, bezwonne, rozdrobnione liście o barwie od zielonej do żółto-zielonej, o specyficznym, bardzo intensywnym (dość nieprzyjemnym) gorzkim smaku (2, 4).
Skład chemiczny i działanie farmakologiczne
Głównymi składnikami surowca są glikozydy – triterpeno-gymnemozydy – zwane kwasami gymnemowymi I-IX (GA). Podstawowy wzór chemiczny kwasów gymnemowych przedstawiono na rycinie 2. Ich działanie farmakologiczne polega na stymulacji β-komórek trzustki, zwiększaniu wydzielania insuliny oraz blokowaniu receptorów smakowych (hamują zdolność odczuwania smaku słodkiego lub gorzkiego) bez wpływu na zdolność odczuwania pozostałych smaków (tab. 1).
Ryc. 2. Podstawowy wzór kwasów gymnemowych.
Tabela 1. Działanie farmakologiczne najważniejszych kwasów gymnemowych.
| Związki chemiczne | Działanie przeciwcukrzycowe | Blokowanie wchłaniania glukozy | Blokowanie słodkiego smaku |
| Kwas gymnemowy I | | ------ | + |
| Kwas gymnemowy II | | + | + |
| Kwas gymnemowy III | | ------ | + |
| Kwas gymnemowy IV | + | + | + |
Najważniejszy jest kwas gymnemowy IV, którego mechanizm działania polega na hamowaniu wchłaniania i wychwycie zwrotnym glukozy w mięśniach szkieletowych (ryc. 3).
Ryc. 3. Schemat kompetycyjnego blokowania przyłączenia cząsteczki glukozy do aktywnego miejsca receptora komórki trzustki przez kwas gymnemowy (6).
Surowiec zawiera saponiny triterpenowe – gymnemaziny A, B, C i D, gurmarynę, żywice, kwas winowy, kwas mrówkowy, kwas masłowy, antrachinony, inozytol, d-kwercytol, lupeol, β-amyrynę, stigmasterol, aminokwasy pochodne betainy, choliny i trimetylaminy, naturalny kwas hydroksycytrynowy – HCA (blokujący częściowo wchłanianie cukru z pożywienia). Niedawno naukowcom udało się wyizolować z liści alkaloidy, a z części nadziemnej rośliny glikozydy flawonowe: kemferol i kwercetynę.
W surowcu występuje istotny biopierwiastek chrom, który jest częścią GTF ( Glucose Tolerant Factor – czynnika tolerancji glukozy, najważniejszego regulatora poczucia głodu i sytości), kontrolującego działanie insuliny i mającego wpływ na normalizację poziomu cukru we krwi. Czynnik ten wspiera przemianę węglowodanów i tym samym zapobiega przemianie węglowodanów w tłuszcz, poprawia wykorzystanie glukozy w komórkach. Zapobiega wchłanianiu wszystkich cząstek cukru przez jelita, przez co zapewnia maksymalne wykorzystanie tej części cukru, która pozostaje w organizmie do wytwarzania energii. Ułatwia zatem utrzymanie odpowiedniego poziomu glukozy u osób, które nie przestrzegają rygorystycznej diety. Odpowiednie zaopatrzenie organizmu w ten biopierwiastek może zapobiec powstaniu cukrzycy typu 2, natomiast jego brak może przyczynić się do nasilenia choroby (5, 6).
Zastosowanie
Efekty działania Gymnema sylvestris są następujące:
– normalizacja poziomu glukozy we krwi,
– obniżanie poziomu cholesterolu LDL i triglicerydów,
– polepszanie funkcji wątroby, trzustki i filtracji nerek,
– stymulacja pracy serca i układu krążenia,
– zmniejszanie apetytu na słodycze,
– utrzymywanie właściwego poziomu glukozy i insuliny,
– wspomaganie spadku masy ciała,
– działanie przeciwwirusowe.
Surowiec stosowany jest zarówno w postaci tabletek, jak i kapsułek, które podaje się 3 razy dziennie wraz z posiłkami. Stosować go można również w formie wywaru lub proszku (w porcjach 1-gramowych) 3 razy dziennie, popijając wodą. Pozytywny efekt działania pojawia się dopiero po 3-4 miesiącach stosowania.
Preparat nie jest przeznaczony dla osób do 20. roku życia, kobiet ciężarnych i karmiących.
Istotnym elementem leczenia jest systematyczne przyjmowanie, które normalizuje poziom cukru, zmniejsza absorpcję cukru z jelit do krwi.
U osób zdrowych G. sylvestris nie daje efektu obniżenia poziomu glukozy, jednocześnie zapobiega wzrostowi glukozy w surowicy krwi, co wykorzystuje się, stosując go u osób będących na diecie, a mających duże skłonności do spożywania węglowodanów. Mechanizm działania obejmuje uwrażliwienie komórek trzustki na insulinę i maksymalne jej wydzielanie. Jest bezpieczny, może być stosowany nawet w ilościach większych od zalecanych. Niewielka ilość sproszkowanego zioła podana pod język blokuje uczucie smaku słodkiego na kilka godzin.
Efekty natomiast są najlepsze u osób, które od dłuższego czasu chorują na cukrzycę. W przypadku bardzo zniszczonej trzustki, jest o wiele trudniej ją zregenerować. Można go przyjmować razem z innymi lekami przeciwcukrzycowymi, oczywiście pod kontrolą lekarza, wówczas zaleca się monitorowanie poziomu glukozy w celu skorygowania dawki oraz ilości przyjmowanych leków przeciwcukrzycowych. Zależy ona od ścisłego przestrzegania diety i wysiłku fizycznego. Można ją zmniejszać lub zwiększać w zależności od potrzeb.
Połączenie Gymnema sylvestris z liśćmi zielonej herbaty o silnych właściwościach antyoksydacyjnych, które zabezpieczają komórki przed szkodliwym działaniem wolnych rodników, wzmożonym w przypadku zaburzeń metabolizmu – sprawia, że efekt jest wyraźnie zauważalny już po pierwszym spożyciu naparu. Niezwykle cenną zaletą surowca jest wyrównywanie poziomu glukozy do prawidłowego u ludzi skłonnych do hipoglikemii, czyli obniżonego poziomu glukozy we krwi. Zdarza się to bardzo często u osób chorych na cukrzycę po przyjęciu leków, równie często u tych chorych poziom glukozy spada do niebezpiecznych wartości w nocy.
Badania uzupełniające
W najnowszych badaniach przeprowadzono analizę elementarną wyciągów wodnych otrzymanych z następujących roślin wykazujących działanie przeciwcukrzycowe: kwiaty Cassia auriculata, nasiona Eugenia jambolana, liście Gymnema sylvestris, liście Adhathoda vasica, korzenie Withania somnifera, liście Ocimum sanctum, łodyga Tinospora cordifolia, liście Azadirachta. Badanie to polegało na poddaniu analizie spektrograficznej ww. roztworów w celu sprawdzenia obecności pierwiastków K, Ca, Cr, Mn i Zn, które są odpowiedzialne za wydzielanie insuliny przez komórki β. Okazało się, że spośród przebadanych surowców roślinnych, najwyższe stężenie K, Ca i Cr zaobserwowano w liściach G. sylvestris.
Nowe badania wskazują na wysoką skuteczność tej rośliny. W czasie leczenia zastosowano ekstrakt z G. sylvestris, który zawierał odpowiednią ilość czynnych kwasów. Przypuszcza się, że liście tej rośliny wpływają na wzrost wytwarzania insuliny poprzez odnawianie komórek trzustki. U 27 pacjentów z cukrzycą typu 1 (insulinozależną) poddanych leczeniu, zauważono poprawę gospodarki węglowodanowej, co dało możliwość zmniejszenia dawek insuliny. Również pacjenci z cukrzycą typu 2 (insulinoniezależną) po kuracji ziołowej zauważyli znaczną poprawę gospodarki węglowodanowej. Aż 21 z 22 pacjentów mogło zmniejszyć dawkę leków konwencjonalnych.
Badania kliniczne wykazały, że podawanie G. sylvestris pacjentom z cukrzycą typu 1 wzmagało wytwarzanie insuliny, regenerując komórki β trzustki, a w cukrzycy typu 2 redukuje ilość przyjmowanych leków i u niektórych stwarza możliwość ich wycofania. Natomiast u osób bez problemów chorobowych, nie zauważono efektu obniżenia poziomu glukozy poniżej normy.
Rezultaty ostatnich badań klinicznych niezbicie wskazują na pozytywny efekt stosowania tego środka w cukrzycy typu 1 oraz w cukrzycy dorosłych typu 2. G. sylvestris zapewnia efektywne wykorzystanie glukozy, sprawia, że maksymalne jej ilości zostają użyte w procesach energetycznych naszego organizmu. Pomaga to utrzymać prawidłowy poziom glukozy nawet u osób, które niezbyt rygorystycznie przestrzegają diety.
Piśmiennictwo
1. Monograph Gymnema sylvestre. Alternative Medicine Review 1999; Volume 4, Number 1:46-7. 2. Master dokument; Natura remedies – Research Centre by Quality Control Department; Gymnema sylvestris (1-5). 3. Pitchai D, James E, Khanzan Abdul Majeed MF. A novel dihydroxy gymnemic triacetate isolated from Gymnema sylvestre possessing normoglycemic and hypolipidemic activity on STZ-induced diabetic rats. J Ethnopharm 2009; 126:339-44. 4. Ignacimuthu S, Ayyanar M, Sankarasivaraman K. Ethnobotanical study of medicinal plants used by Paliyar tribals in Theni district of Tamil Nadu, India. Fitoterapia 2008; 79:562-8. 5. Naga Raju GJ, Sarita P, Ramana Murty GAV i wsp. Estimation of trace elements in some anti-diabetic medicinal plants sing PIXE technique. Applied Radiation and Isotopes 2006; 64:893-900. 6. Parijat K, Rekha S, Madhusudan K. Gymnema sylvestre: A Memoir. J Clin Biochem Nutr 2007; 41:77-81. 7. Yakugaku Z. Medical benefits of natural compounds and their derivatives having multiple pharmacological actions. The pharmaceutical Sociaty of Japan 126(3):133-43. 8. Herbatka ziołowa jako supplement diety o nazwie HERBAL TEA-GLUCOS CARE; www.diabetyk.pl. 9. Mrozikiewicz PM. Opinia w sprawie kwalifikacji i bezpieczeństwa stosowania suplementu diety HERBAL TEA – GLUCOS CARE – HERBATKA ZIOŁOWA. Instytut Roślin i Przetworów Zielarskich 2006; 5-8.
otrzymano/received: 2010-04-10
zaakceptowano/accepted: 2010-05-20
Adres/address:
*Dariusz Kuźnicki
Kolonia Oporów 19, 99-322 Oporów
tel.: 606-282-383
e-mail: kuznicki.d@gmail.com
