|
© Borgis - Postępy Nauk Medycznych 4, s. 268-276
*Alicja Sobczak
Efektywność gospodarowania samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej – analiza wybranych wskaźników finansowych
Economic efficiency of independent health care institutions – the analysis of chosen financial ratios
Zakład Ekonomiki, Prawa i Zarządzania Szkoły Zdrowia Publicznego Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego
Kierownik Zakładu i Dyrektor Szkoły: dr med. Janusz Opolski Streszczenie
W artykule zaprezentowano badanie efektywności gospodarowania samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej (SPZOZ-ów) w oparciu o wyliczenie i analizę wyniku finansowego brutto oraz wskaźników zyskowności netto, zyskowności działalności operacyjnej oraz relacji kosztów działalności operacyjnej do przychodów ze sprzedaży. Źródłem danych były sprawozdania finansowe MZ-03 za rok 2006. Liczebność badanej populacji wynosiła 1555 podmiotów, pogrupowanych według organu założycielskiego i dominującej funkcji opieki zdrowotnej. Wartości wskaźników finansowych poszczególnych podmiotów były bardzo zróżnicowanie. Aż 55% SPZOZ-ów samorządowych i 83% SPZOZ-ów utworzonych przez państwowe uczelnie medyczne poniosło straty na sprzedaży świadczeń, ale wiele z nich rekompensowało je przychodami z pozostałej działalności operacyjnej (z dotacji, z zysku ze zbycia aktywów trwałych, innych) oraz przychodami finansowym i dlatego straty z całej działalności wystąpiły u znacznie mniejszej liczby podmiotów. Ponad 60% badanych SPZOZ-ów osiągnęło nieujemny wynik finansowy. Wartości tzw. wskaźników grupowych (tj. obliczone ze zagregowanych danych wszystkich SPZOZ-ów zaliczonych do określonej grupy) oraz średnie ze wskaźników poszczególnych podmiotów wskazują na niską efektywność wyróżnionych grup, szczególnie grup SPZOZ-ów udzielających świadczeń szpitalnych. Słowa kluczowe: samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej (SPZOZ), wynik finansowy brutto, wskaźniki zyskowności
Summary
The article presents research on economic efficiency of independent public health care institutions (SPZOZ), based on calculation and analysis of their gross profit (loss), net profitability, profitability of operational activity and operational costs to sales revenue ratio. The source of the data were financial reports MZ-03 for the year 2006. The number of analyzed institutions reached 1555 and they were grouped according to the type of founder and dominant health care function. Financial ratios for particular institutions were very different. As many as 55% of SPZOZ founded by local governments and 83% of SPZOZ fouded by state medical universities indicated loss on sales, but many compensated it for other operational revenues (donations, profit on disposal of non-financial fixed assets, other) and financial revenues, so that significatly lower number of institutions generated gross loss. Over 60% of the SPZOZ gained gross profit (or at least covered overall costs with gross revenues). The group financial ratios (i.e. calculated from agregated data of all SPZOZ included to a given group) as well as the group mean value of ratios calculated for individual SPZOZ showed low effectiveness of distinguished groups, especially the groups of institutions providing hospital services. Key words: independent public health care institution (SPZOZ), gross profit (loss), profitablility ratios
Wstęp
Samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej (SPZOZ) to forma prawno-ekonomiczna, w jakiej działa zdecydowana większość podmiotów publicznego sektora usługodawców (1). Od wielu lat w toku procesów reformowania ochrony zdrowia w Polsce toczą się dyskusje o podmiotach sektora publicznych usługodawców opieki zdrowotnej, ich statusie formalno-prawnym i wynikających zeń problemach organizacji, nadzoru, odpowiedzialności za wyniki finansowe, itp. SPZOZ-ów nie można traktować jako typowych „graczy” rynkowych. Po pierwsze, działają głównie na quasi rynku świadczeń zdrowotnych, finansowanych ze środków publicznych, gdzie nabywca ma możliwość narzucenia finansowych warunków kontraktów. Po drugie, mimo samodzielności w nazwie, nie są one w pełni autonomiczne, podlegając podmiotom, reprezentującym publicznego właściciela. Po trzecie, poddane są centralnym regulacjom, oddziałującym bezpośrednio lub pośrednio na ich wyniki finansowe. Największy problem – odnawiające się periodycznie i narastające zadłużenie SPZOZ-ów – rozwiązywano co jakiś czas przez bezpośrednie oddłużanie lub przez regulacje procesów restrukturyzacji finansowej (2).
Powszechna opinia o trudnej sytuacji finansowej i niskiej efektywności finansowej wszystkich SPZOZ-ów staje się zasadniczym argumentem na rzecz ich komercjalizacji i prywatyzacji (3).
Metodyka badania
Cel badania
Dotychczas nie dokonano szerokiej analizy porównawczej sytuacji finansowej SPZOZ-ów. Celem publikacji jest wypełnienie tej luki i weryfikacja tezy o zróżnicowanej efektywności finansowej tych podmiotów, mierzonej wynikiem finansowym brutto, wskaźnikami zyskowności netto i zyskowności działalności operacyjnej, a także relacją kosztów działalności operacyjnej (podstawowej) do przychodów ze sprzedaży i zrównanych z nimi.
Zmiennymi wyjaśniającymi to zróżnicowanie są dwie charakterystyki SPZOZ-ów:
– organ założycielski,
– dominująca funkcja opieki zdrowotnej.
Wynik finansowy brutto, będący różnicą między przychodami ogółem a łącznymi kosztami podmiotu, jest najbardziej ogólną miarą jego sytuacji finansowej. W prezentowanym badaniu znalazł również zastosowanie jako dodatkowa zmienna niezależna, wyjaśniająca kształtowanie się wartości pozostałych trzech wskaźników finansowych. Wskaźnik zyskowności netto oraz wskaźnik zyskowności działalności operacyjnej to syntetyczne wskaźniki rentowności, które znalazły się w zestawie 12 wskaźników oceny ekonomiczno-finansowej, zaproponowanych w projekcie rozporządzenia o sieci szpitali (4). Wskaźnik relacji kosztów działalności operacyjnej do przychodów ze sprzedaży produktów i zrównanych z nimi ilustruje dodatkowo zdolność SPZOZ do pokrycia kosztów przychodami z działalności podstawowej, czyli z udzielania świadczeń zdrowotnych. Wyliczenie i analiza wartości wszystkich tych wskaźników umożliwia syntetyczną ocenę rentowności sektora SPZOZ-ów.
Źródła danych i badana populacja
Dane źródłowe pochodziły ze sprawozdań finansowych MZ-03 za rok 2006 (sprawozdanie roczne), przekładanych przez SPZOZ-y drogą elektroniczną do CSIOZ. Na ich podstawie w roku 2007 w CSIOZ wykonano badanie sytuacji finansowej oraz struktury przychodów i kosztów samodzielnych publicznych usługodawców opieki zdrowotnej, z wykorzystaniem analizy wskaźnikowej (5). Metodykę i część danych zebranych dla potrzeb tego badania wykorzystano w niniejszej publikacji.
Analizie poddano populację SPZOZ-ów samorządowych czyli takich, dla których organem założycielskim były jednostki samorządowe różnego szczebla, w podziale na gminne, powiatowe oraz wojewódzkie, oraz grupę SPZOZ-ów, dla których organem założycielskim były państwowe uczelnie medyczne (6). Klasyfikacja według funkcji opieki zdrowotnej została dokonana przez zespół realizujący badanie. W klasyfikacji narodowych rachunków zdrowia, zaproponowanych przez OECD i stosowanych w statystyce publicznej w Polsce, wyróżnia się szereg typów funkcji opieki zdrowotnej (7), ale zastosowanie tego podziału w badaniu SPZOZ-ów nie było możliwe. SPZOZ jest bowiem kategorią prawno-ekonomiczną i jako samodzielny podmiot gospodarujący może w swojej strukturze mieć wewnętrzne jednostki organizacyjne, realizujące różne funkcje opieki zdrowotnej. Dla potrzeb niniejszego badania przyjęto cztery rodzaje SPZOZ-ów ze względu na realizowane funkcje lub zestaw funkcji opieki zdrowotnej:
– zakłady prowadzące działalność stacjonarną (z wyjątkiem szpitali psychiatrycznych),
– szpitale psychiatryczne (w tym całodobowe ośrodki leczenia odwykowego),
– zakłady opieki ambulatoryjnej,
– zakłady opieki długoterminowej.
Najbardziej zróżnicowana była grupa SPZOZ-ów, udzielających świadczeń szpitalnych (z wyjątkiem szpitali psychiatrycznych), bowiem zaliczono do niej zarówno te podmioty, w których dominują hospitalizacje, czyli szpitale ogólne oraz szpitale jednospecjalistyczne (wraz ze specjalistyczną opieką ambulatoryjną, diagnostyką i ratownictwem medycznym) oraz sanatoria (zaliczane w metodologii OECD do kategorii szpitali jednospecjalistycznych) jak i te SPZOZ-y, które mają charakter konglomeratu, a więc w zakresie ich działalności mieszczą się świadczenia szpitalne wraz ze specjalistycznymi ambulatoryjnymi i innymi realizowanymi zazwyczaj w strukturach szpitala, ale także podstawowa opieka zdrowotna oraz świadczenia medyczne połączone z opiekuńczymi (np. w zakładzie opiekuńczo-leczniczym, hospicjum, itp.). Pozostałe wyróżnione kategorie – szpitale psychiatryczne, zakłady opieki ambulatoryjnej oraz zakłady opieki długoterminowej – były jednorodne ze względu na podstawową funkcję.
Dodatkowym kryterium (w ramach każdej z grup SPZOZ-ów, wyróżnionych ze względu na organ założycielski i funkcje) był osiągnięty wynik finansowy (każdy, nieujemny lub ujemny).
Liczebność badanej populacji ogółem oraz w wyróżnionych grupach
Łącznie badaniem objęto 1555 SPZOZ-ów. Najliczniejszą grupę stanowiły SPZOZ-y samorządowe – razem 1512, w tym:
– szczebla gminnego – 653,
– szczebla powiatowego – 487,
– szczebla wojewódzkiego – 372.
Grupa SPZOZ-ów, dla których organem założycielskim jest państwowa uczelnia medyczna, liczyła 43 podmioty (8).
Wśród SPZOZ-ów samorządowych, skategoryzowanych według funkcji opieki, najliczniej reprezentowane były zakłady opieki ambulatoryjnej – 888 oraz zakłady prowadzące działalność stacjonarną (z wyjątkiem szpitali psychiatrycznych) – 528. Dwie mniej liczne grupy to szpitale psychiatryczne (w tym całodobowe ośrodki leczenia odwykowego) – 52 i zakłady opieki długoterminowej – 44.
Przedmiot badania
Przeanalizowano wielkości i zróżnicowanie: wyniku finansowego brutto, wskaźnika zyskowności netto i wskaźnika zyskowności działalności operacyjnej (9) oraz relacji kosztów działalności operacyjnej (10) (podstawowej) do przychodów ze sprzedaży i zrównanych z nimi.
Wynik finansowy brutto to różnica między wszystkimi przychodami i wszystkimi kosztami działalności. W badaniu wyróżniono dwa przedziały wartości: ujemny (wartość poniżej 0) oraz nieujemny (wartość 0 lub dodatnia).
Wskaźnik zyskowności netto wyraża efektywność finansową całokształtu działalności SPZOZ. Jest odniesieniem zysku netto do przychodów ogółem (przychodów ze sprzedaży i zrównanych z nimi, przychodów z pozostałej działalności operacyjnej oraz przychodów finansowych). Im wyższa wartość wskaźnika, tym wyższa efektywność działalności SPZOZ.
Wyróżniono cztery przedziały rentowności netto: poniżej 0%, od 0% do 3%, od 3% do 5%, powyżej 5%.
Wskaźnik zyskowności działalności operacyjnej wyraża efektywność finansową działalności operacyjnej SPZOZ (tj. bez uwzględnienia przychodów i kosztów finansowych).
Jest to odniesienie zysku netto z działalności operacyjnej do przychodów z działalności operacyjnej. Pożądane jest uzyskanie jak najwyższej wartości tego wskaźnika.
Wyróżniono cztery przedziały rentowności działalności operacyjnej: poniżej 0%, od 0% do 4%, od 4% do 6%, powyżej 6%. Pożądane jest uzyskanie maksymalnej wielkości wskaźnika.
Relacja kosztów działalności operacyjnej (podstawowej, tj. bez pozostałych kosztów operacyjnych) do przychodów ze sprzedaży i zrównanych z nimi
Wskaźnik ten pokazuje, w jakim stopniu koszty podstawowej działalności operacyjnej SPZOZ czyli wytworzenia usług i produktów pokrywane są przychodami z ich sprzedaży. Wartości wskaźnika w przedziale 100% i poniżej informują o tym, że przychody ze sprzedaży pozwalają pokryć koszty działalności podstawowej i osiągnąć dodatni wynik finansowy ze sprzedaży. Wartości powyżej 100% świadczą o tym, że przychody ze sprzedaży nie wystarczają na pokrycie kosztów wytworzenia, co oznacza straty na sprzedaży świadczeń.
Zastosowane techniki analizy statystycznej
Podano liczebność SPZOZ-ów w każdej z wyróżnionych grup. Obliczono wartości poszczególnych wskaźników dla każdego SPZOZ-u i podano liczebność SPZOZ-ów w wyróżnionych a priori przedziałach wartości wskaźników. Obliczono również:
– wskaźniki dla każdej wyróżnionej grupy (przez podstawienie do wzoru wartości ze wszystkich SPZOZ-ów, zaliczonych do danej grupy) według wzoru:
, gdzie:
 – wskaźnik dla grupy,n – liczba SPZOZ-ów w grupie,
 – suma wartości liczników z n-SPZOZ-ów, – suma wartości mianowników z n-SPZOZ-ów, – wartość licznika w n-tym SPZOZ-ie, – wartość mianownika w n-tym SPZOZ-ie;– średnie ze wskaźników poszczególnych SPZOZ-ów, zaliczonych do danej grupy według wzoru:
, gdzie:
 – średnia ze wskaźników w grupie,n – liczba SPZOZ-ów w grupie,
 – suma wartości wskaźników z n-SPZOZ-ów, – wartość wskaźnika w n-tym SPZOZ-ie.Dla średniej ze wskaźnika relacji kosztów operacyjnych do przychodów ze sprzedaży produktów i zrównanych z nimi obliczono również odchylenia standardowe, będące miarą zróżnicowania jego wartości w poszczególnych podmiotach.
W tabelach 1-6 zestawiono obliczone wartości wskaźników finansowych oraz ich rozkład w wyróżnionych grupach SPZOZ-ów.
Tabela 1. Wskaźniki zyskowności netto SPZOZ-ów w grupach według organu założycielskiego.
Źródło: opracowanie własne na podstawie: A. Sobczak, D. Czechowska, M. Dmowski: Sytuacja finansowa samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej – analiza wskaźnikowa. Materiał niepublikowany, CSIOZ, Warszawa 2007.
Tabela 2. Wskaźniki zyskowności netto SPZOZ-ów samorządowych według funkcji opieki zdrowotnej.
Źródło: opracowanie własne na podstawie: A. Sobczak, D. Czechowska, M. Dmowski: Sytuacja finansowa samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej – analiza wskaźnikowa. Materiał niepublikowany, CSIOZ, Warszawa 2007.
Tabela 3. Wskaźniki zyskowności działalności operacyjnej SPZOZ-ów w grupach według organu założycielskiego.
Źródło: opracowanie własne na podstawie: A. Sobczak, D. Czechowska, M. Dmowski: Sytuacja finansowa samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej – analiza wskaźnikowa. Materiał niepublikowany, CSIOZ, Warszawa 2007.
Tabela 4. Wskaźniki zyskowności działalności operacyjnej SPZOZ-ów samorządowych według funkcji opieki zdrowotnej.
Źródło: opracowanie własne na podstawie: A. Sobczak, D. Czechowska, M. Dmowski: Sytuacja finansowa samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej – analiza wskaźnikowa. Materiał niepublikowany, CSIOZ, Warszawa 2007.
Tabela 5. Wskaźnik relacji kosztów działalności operacyjnej do przychodów ze sprzedaży i zrównanych z nimi w grupach SPZOZ-ów według organu założycielskiego.
Źródło: opracowanie własne na podstawie: A. Sobczak, D. Czechowska, M. Dmowski: Sytuacja finansowa samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej – analiza wskaźnikowa. Materiał niepublikowany, CSIOZ, Warszawa 2007.
Tabela 6. Wskaźnik relacji kosztów działalności operacyjnej do przychodów ze sprzedaży i zrównanych z nimi w grupach SPZOZ-ów samorządowych według funkcji opieki zdrowotnej.
Źródło: opracowanie własne na podstawie: A. Sobczak, D. Czechowska, M. Dmowski: Sytuacja finansowa samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej – analiza wskaźnikowa. Materiał niepublikowany, CSIOZ, Warszawa 2007.
Wyniki badania
Na koniec 2006 roku większość badanych SPZOZ-ów – 62% – uzyskało nieujemny wynik finansowy.
W grupie SPZOZ-ów samorządowych znalazło się relatywnie więcej podmiotów o nieujemnym wyniku finansowym (około 2/3 wszystkich SPZOZ-ów samorządowych) niż w grupie SPZOZ-ów utworzonych przez państwowe uczelnie medyczne (tylko nieco więcej niż połowa podmiotów z tej grupy). W ramach grupy SPZOZ-ów samorządowych najwyższy udział podmiotów o nieujemnym wyniku finansowym – 75% – miały SPZOZ-y szczebla gminnego. W pozostałych grupach SPZOZ-ów, wyróżnionych ze względu na organ założycielski, proporcje podmiotów o nieujemnym i ujemnym wyniku finansowym na koniec 2006 oscylowały wokół 1:1, z niewielką przewagą liczebną podmiotów o wyniku nieujemnym.
Wśród SPZOZ-ów samorządowych w układzie funkcji opieki zdrowotnej najlepszymi proporcjami zakładów o nieujemnym wyniku finansowym do zakładów o wyniku ujemnym charakteryzowała się opieka ambulatoryjna (75% zakładów o nieujemnym wyniku finansowym do 25% zakładów o wyniku ujemnym). Wśród zakładów opieki długoterminowej wynik nieujemny osiągnęło ponad 56% podmiotów. Odwrotne proporcje wystąpiły w dwóch pozostałych grupach – wśród SPZOZ-ów, będących szpitalami psychiatrycznymi wynik nieujemny osiągnęło ponad 44% podmiotów, natomiast w grupie zakładów realizujących świadczenia szpitalne – tylko około 41%.
Wskaźnik zyskowności netto dla całej grupy SPZOZ-ów samorządowych wynosił -2,61%, natomiast dla grupy SPZOZ-ów utworzonych przez państwowe uczelnie medyczne -5,89%. Wskaźniki zyskowności netto były ujemne dla wszystkich wyróżnionych grup SPZOZ-ów (abstrahując od podziału według wyniku finansowego). Najniższy wskaźnik dla grupy miały SPZOZ-y, których organem założycielskim były państwowe uczelnie medyczne (-5,05%). W podgrupach o nieujemnym wyniku finansowym wskaźniki zyskowności netto dla grup kształtowały się na poziomie od 3,4% do ponad 5%, ale w podgrupach o wyniku ujemnym były zdecydowanie niskie – od -8,3% do prawie -11,9%.
Natomiast średnia z wyliczonych dla każdego podmiotu wskaźników zyskowności netto w grupie SPZOZ-ów samorządowych była dodatnia i wyniosła 0,05%. Średnia ze wskaźników dla SPZOZ-ów uczelni medycznych była ujemna i wyniosła -3,84%, przy czym dla 21 SPZOZ-ów, które uzyskały ujemny wynik finansowy, była bardzo niska (-11,68%). Stosunkowo dużo było SPZOZ-ów samorządowych (ponad 31%), które osiągnęły wysokie wskaźniki rentowności (powyżej 3%), a prawie 21% uplasowało się w najwyższym przedziale wartości wskaźnika, tj. powyżej 5%.
Wśród SPZOZ-ów analizowanych ze względu na funkcje opieki zdrowotnej wartości wskaźnika zyskowności netto dla grup były zróżnicowane. Najwyższy wystąpił w grupie zakładów opieki ambulatoryjnej (2,85%). Również populacja zakładów opieki długoterminowej jako całość charakteryzowała się dodatnią zyskownością netto na poziomie 1,17%. Znacznie gorszą rentowność wykazały zakłady prowadzące działalność stacjonarną. Wielkość wskaźnika zyskowności netto dla grupy szpitali psychiatrycznych wyniosła -4,29%, natomiast dla grupy zakładów, udzielających innych świadczeń stacjonarnych -3,43%.
Średnie ze wskaźników kształtowały się na bardzo zbliżonym poziomie do wartości wskaźników dla grup – były ujemne dla zakładów udzielających świadczeń stacjonarnych, a dodatnie dla zakładów opieki ambulatoryjnej i opieki długoterminowej.
W grupach SPZOZ-ów samorządowych według funkcji opieki zdrowotnej był duży rozrzut indywidualnych wartości wskaźnika zyskowności netto. Ujemny wskaźnik miało 58% SPZOZ-ów udzielających świadczeń stacjonarnych (bez szpitali psychiatrycznych) i 57% szpitali psychiatrycznych, 43% zakładów opieki długoterminowej, ale już tylko 25% zakładów opieki ambulatoryjnej. Wśród SPZOZ-ów o nieujemnym wskaźniku zyskowności netto wystąpiło zróżnicowanie jego wartości. W najwyższym przedziale – powyżej 5% – znalazło się 25% zakładów opieki ambulatoryjnej, 16% zakładów udzielających świadczeń stacjonarnych i 18% zakładów opieki długoterminowej, ale nie znalazł się tam żaden szpital psychiatryczny.
Wartości wskaźników zyskowności działalności operacyjnej kształtowały się na zbliżonym poziomie do wartości wskaźnika zyskowności netto. Zyskowność działalności operacyjnej wynosiła -2,69% dla grupy wszystkich SPZOZ-ów samorządowych oraz -4,25% dla SPZOZ-ów państwowych uczelni medycznych. Średnia ze wskaźników zyskowności działalności operacyjnej była dodatnia dla SPZOZ-ów samorządowych i wynosiła 0,41%, natomiast dla SPZOZ-ów państwowych uczelni medycznych była ujemna (-3,40%).
Zwraca uwagę, iż kilka procent zakładów samorządowych, które uzyskały nieujemny wynik finansowy, miało ujemny wskaźnik zyskowności działalności operacyjnej i na odwrót – SPZOZ-y o ujemnym wyniku finansowym (a co za tym idzie ujemnej zyskowności netto) osiągnęły dodatnie wielkości wskaźnika zyskowności działalności operacyjnej. W tym pierwszym przypadku oznacza to, że straty na działalności operacyjnej zostały zrekompensowane zyskami z działalności pozaoperacyjnej, natomiast w drugim – że mimo osiągnięcia rentowności działalności operacyjnej, ogólny wynik finansowy pogarszały wysokie koszty finansowe.
Zyskowność działalności operacyjnej SPZOZ-ów samorządowych w grupach wyróżnionych według funkcji opieki zdrowotnej wykazuje pewne prawidłowości – była dodatnia dla zakładów opieki ambulatoryjnej i opieki długookresowej (wielkość oscylowała wokół 2%), natomiast ujemna dla szpitali psychiatrycznych i innych zakładów, posiadających oddziały szpitalne w swojej strukturze (około -3,4%).
Średnia wyliczona ze wskaźników była bardziej zróżnicowana – najniższa dla szpitali psychiatrycznych (-4,01%) i dla zakładów udzielających świadczeń opieki stacjonarnej (-2,9%), a dodatnia dla zakładów opieki długoterminowej (1,53%) i stosunkowo wysoka dla zakładów opieki ambulatoryjnej (2,59%).
Mimo, iż średnia ze wskaźników była ujemna dla zakładów udzielających opieki stacjonarnej, to jednak ponad 39% zakładów z tej grupy uzyskało wskaźnik zyskowności działalności operacyjnej w przedziale od 0 do 4%, a 17% zakładów – wskaźnik wyższy niż 4%. Natomiast aż 62% szpitali psychiatrycznych miało ujemną zyskowność działalności operacyjnej, a większość tych, które uzyskały wartość nieujemną, znalazła się w najniższym przedziale (0-4%). Choć 27% zakładów opieki ambulatoryjnej miało ujemne wskaźniki zyskowności działalności operacyjnej, to z drugiej strony aż 31% z nich uzyskało wartości tego wskaźnika powyżej 4%.
Wskaźnik relacji kosztów działalności operacyjnej do przychodów ze sprzedaży i zrównanych z nimi przekraczał 100% w zdecydowanej większości wyróżnionych grup SPZOZ-ów, niezależnie od uzyskanego wyniku finansowego, co oznacza, że (traktowane jako całość) grupy te ponosiły straty na działalności podstawowej. Wartość wskaźnika dla całej grupy SPZOZ-ów samorządowych wynosiła 105,41%, a dla SPZOZ-ów utworzonych przez państwowe uczelnie medyczne – 107,72%. Omawiany wskaźnik grupowy kształtował się poniżej 100% tylko dla zakładów opieki ambulatoryjnej (ujęcie według funkcji) oraz dla SPZOZ-ów samorządowych szczebla gminnego i powiatowego (ujęcie według organu założycielskiego), ale tylko w podgrupach o nieujemnym wyniku finansowym.
Różnice między średnimi ze wskaźników w grupie SPZOZ-ów samorządowych były stosunkowo niewielkie i wynosiły kilka punktów procentowych (od niecałych 98% w przypadku podmiotów szczebla gminnego o nieujemnym wyniku finansowym do ponad 110,5% w grupie podmiotów szczebla wojewódzkiego o ujemnym wyniku finansowym). Średnie ze wskaźników były dość zbliżone do wartości wskaźników dla grup.
W podziale według funkcji opieki zdrowotnej różnice między wartościami wskaźników były nieznaczne, z wyjątkiem wartości średniej ze wskaźników dla grupy zakładów opieki długoterminowej (prawie 130,9%), którą zawyżały wyniki kilku podmiotów o ujemnym wyniku finansowym. Zróżnicowanie wielkości wskaźnika między SPZOZ-ami w poszczególnych grupach, wyróżnionych ze względu na organ założycielski, funkcje opieki zdrowotnej i wynik finansowy, było na ogół duże.
Aż 830 (55%) SPZOZ-ów samorządowych i 35 (82%) SPZOZ-ów utworzonych przez państwowe uczelnie medyczne charakteryzowało się wartością wskaźnika powyżej 100%, a więc odnosiło straty na działalności podstawowej. Zwraca uwagę, iż 290 SPZOZ-ów samorządowych i 14 SPZOZ-ów państwowych uczelni medycznych, które uzyskały nieujemny wynik finansowy z całej działalności (odpowiednio 31% i 63% podmiotów z tych grup), jednocześnie poniosło straty na sprzedaży produktów i usług. Zatem musiały je wyrównać przychodami z pozostałej działalności operacyjnej (z dotacji, zbycia aktywów trwałych i innych) i przychodami finansowymi. Z drugiej strony 40 SPZOZ-ów samorządowych, mimo osiągnięcia przewagi przychodów ze sprzedaży usług i produktów nad ich kosztami, miało ujemny wynik finansowy (wynikający ze strat na pozostałej działalności operacyjnej i kosztów finansowych).
Wnioski
SPZOZ-y są traktowane jako jednostki gospodarujące, ale ze względu na ograniczenia autonomii decyzyjnej oraz działanie na quasi rynku usług zdrowotnych finansowanych ze środków publicznych nie można ich uznać za swobodnie działające podmioty rynkowe. Dlatego też wyliczonych wskaźników finansowych nie należy interpretować tylko w kategoriach sprawności bądź braku sprawności menedżerskiej dyrekcji poszczególnych zakładów. W strukturze przychodów SPZOZ-ów wyraża się monopsoniczna (11) pozycja głównego płatnika publicznego, jakim jest NFZ. Wskaźnik udziału przychodów ze sprzedaży produktów NFZ w przychodach ze sprzedaży produktów w roku 2006 był wysoki (92,78% w SPZOZ-ach samorządowych a 89,86% – w SPZOZ-ach państwowych uczelni medycznych).
Efektywność SPZOZ-ów, wyrażona wartościami indywidualnych wskaźników finansowych, była bardzo zróżnicowana.
Działalność około 1/3 SPZOZ-ów samorządowych i 44% SPZOZ-ów utworzonych przez państwowe uczelnie medyczne w roku 2006 przyniosła ujemny wynik finansowy brutto.
Ujemne grupowe wskaźniki zyskowności netto i zyskowności działalności operacyjnej oraz wartości powyżej 100% wskaźnika relacji kosztów działalności operacyjnej (podstawowej) do przychodów ze sprzedaży i zrównanych z nimi, miała większość grup SPZOZ-ów, wyróżnionych ze względu na organ założycielski i funkcję opieki zdrowotnej (nie biorąc pod uwagę podziału według wyniku finansowego). Wskaźniki dla grup zaniżały podmioty o najgorszych wynikach. Szczególnie niskie wartości tych wskaźników charakteryzowały grupę SPZOZ-ów samorządowych udzielających świadczeń stacjonarnych i grupę szpitali klinicznych. Średnie ze wskaźników zyskowności netto i zyskowności działalności operacyjnej dla samorządowych SPZOZ-ów osiągały jednak niewielkie wartości dodatnie.
Skala zróżnicowania indywidualnych wskaźników między podmiotami zaliczonymi do tej samej grupy była duża, o czym świadczą rozkłady liczebności w przedziałach wartości i odchylenia standardowe.
W świetle przedstawionych wyników efektywność całej działalności SPZOZ-ów należy ocenić jako nieco wyższą od efektywności działalności operacyjnej. Natomiast wyraźnie niższa była efektywność działalności podstawowej czyli sprzedaży świadczeń opieki zdrowotnej.
Te wnioski ogólne należy potraktować jako punkt wyjścia dla pogłębionych analiz struktury kosztów i przychodów SPZOZ-ów (12). Wyniki takich analiz umożliwiłyby formułowanie rekomendacji w zakresie usprawnienia gospodarki finansowej SPZOZ-ów oraz regulacji zasad ich gospodarowania.
Przedstawiona analiza ma walor praktyczny dla kadry kierowniczej SPZOZ-ów, bowiem pozwala na porównanie indywidualnych wartości wskaźników z wynikami grupowymi. Taki ogląd i ocena mogą mieć wpływ na cele, jakie stawiają sobie zakłady opieki zdrowotnej w zakresie poprawy rentowności. Piśmiennictwo
1. Więcej na ten temat m.in. [w:] Dercz M, Rek T: Ustawa o zakładach opieki zdrowotnej. Komentarz, Wolters Kluwer Polska – ABC, Warszawa 2007.
2. Ustawy z 15 kwietnia 2005 o pomocy publicznej i restrukturyzacji publicznych zakładów opieki zdrowotnej, Dz. U. Nr. 78, poz. 684.
3. Od kilku lat pojawiają się projekty zmian ustawowych, których celem jest przekształcenie samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej w podmiot gospodarujący o innym statusie formalno-prawnym, np. spółki prawa handlowego, spółki użyteczności publicznej, itp.
4. www.mz.gov.pl Projekt rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie monitorowania i oceny ekonomiczno-finansowej szpitali włączonych do sieci szpitali z 19.04.2007. Analiza wskaźnikowa. Konstrukcja obu wskaźników zyskowności oraz wyróżnione przedziały ich wartości zostały zaczerpnięte z tego projektu.
5. Sobczak A, Czechowska D, Dmowski M: Sytuacja finansowa samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej – analiza wskaźnikowa, niepublikowany raport z badania, CSIOZ, Warszawa 2007; wyliczono oraz dokonano analizy 15 wskaźników finansowych. Ściągalność i jakość nadesłanych sprawozdań MZ-03 (na poziomie ponad 90% za rok 2006) wyznaczyła liczebność SPZOZ-ów, których dane finansowe wykorzystano w badaniu.
6. Badaniem nie objęto SPZOZ-ów, których organem założycielskim są organy administracji państwowej szczebla centralnego (Minister Zdrowia, Minister Obrony Narodowej, Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji, itp.).
7. Baran A, Żyra M: Narodowy rachunek zdrowia. Wydatki na ochronę zdrowia 1999, 2002, 2003, Biblioteka Wiadomości Statystycznych, t. 54, Warszawa 2006.
8. W tej grupie znalazły się szpitale kliniczne (41) i kliniki stomatologiczne (2).
9. Te dwa wskaźniki zyskowności znalazły się w projekcie rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie monitorowania i oceny sytuacji ekonomiczno – finansowej szpitali, włączonych do sieci szpitali, przekazanym do uzgodnień wewnętrznych 7 marca 2007, opublikowanym na stronie internetowej www.mz.gov.pl; wykorzystano zawarte tam definicje wskaźników i wyróżnione przedziały ich wartości.
10. bez uwzględnienia pozostałych kosztów operacyjnych.
11. monopsonem określa się jedynego nabywcę.
12. Przydatne byłoby zwłaszcza rozwinięcie kategoryzacji przychodów w sprawozdaniach finansowych.
otrzymano/received: 2008-12-19 zaakceptowano/accepted: 2009-03-05 Adres/address: *Alicja Sobczak Zakład Ekonomiki, Prawa i Zarządzania, Szkoła Zdrowia Publicznego, Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego ul. Kleczewska 61/63, 01-826 Warszawa tel.: (0-22) 560-11-40 e-mail: szp@cmkp.edu.pl Pełna wersja artykułu Efektywność gospodarowania samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej – analiza wybranych wskaźników finansowych dostępna w Czytelni Medycznej Borgis. |
  Proszę kliknąć w wybraną okładkę aby przejść na stronę czasopisma
 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Chcesz być na bieżąco? Polub nas na Facebooku: strona Wydawnictwa na Facebooku |