|
© Borgis - Postępy Nauk Medycznych 7, s. 443-445
Grzegorz Kurzawski, Janina Suchy, *Cezary Cybulski, Joanna Matyjasik, Tadeusz Dębniak, Bohdan Górski, Tomasz Huzarski, Anna Janicka, Jolanta Szymańska-Pasternak, Jan Lubiński
Testy DNA umiarkowanie zwiększonego ryzyka zachorowania na nowotwory złośliwe
DNA testing for variants conferring low or moderate increase in the risk of cancer?
Międzynarodowe Centrum Nowotworów Dziedzicznych Zakład Genetyki i Patomorfologii Pomorska Akademia Medyczna, Szczecin
Kierownik Zakładu Genetyki i Patomorfologii: prof. dr hab. med. Jan Lubiński Streszczenie
U większości nosicieli zmian DNA umiarkowanie podwyższających ryzyko zachorowania na nowotwory złośliwe nie stwierdza się agregacji nowotworów w rodzinie. W tych sytuacjach zastosowanie testów DNA jest trudną do zastąpienia metodą wykrywania zwiększonej genetycznej predyspozycji do nowotworów. Jak dotąd nie ustalono efektywności medycznej i ekonomicznej dla testów wykrywających zmiany DNA umiarkowanie podwyższające ryzyko zachorowania na nowotwory złośliwe. Nieniej jednak wykonywanie tych testów jako opcji postępowania diagnostycznego należy rozważyć u wszystkich dorosłych niezależnie od nowotworowego wywiadu rodzinnego. Słowa kluczowe: test DNA, zmiany umiarkowanie zwiększonego ryzyka
Summary
Most carriers of DNA variants conferring a low or moderate increase in the risk of cancer development report a negative family history of cancer. DNA testing seems to be irreplaceable way of identification of an increased genetic susceptibility to tumor development in these patients. The medical and economic efectivnes of DNA testing for variants conferring low or moderate increase in the risk of cancer is not established. However, such testing should be considered as an option for all adults independently on family history of cancer. Key words: DNA tests, moderate risk changes
Test oparty o wykrywanie mutacji 3020insC genu NOD2
Zmiana 3020insC w obrębie genu NOD2zwiększa ryzyko zachorowania na:
– raka piersi DCIS w wieku poniżej 50 r.ż. ok. 5-krotnie – mutacja ta występuje w ok. 8% wszystkich raków piersi;
– raka jelita grubego ponad 2-krotnie w wieku powyżej 60 r.ż. – mutacja ta występuje w ok. 15% wszystkich raków jelita grubego;
– raka płuc ok. 2-krotnie – mutacje ta występuje w ok. 12% wszystkich raków płuc;
– raka jajnika ok. 1,5-krotnie – mutacja ta występuje w ok. 11% wszystkich raków jajnika (1).
Zalecenia dla nosicieli zmiany 3020insC w obrębie genu NOD2 proponowane jako opcja postępowania medycznego:
Zalecenia dla kobiet:
– systematyczna samokontrola piersi;
– badania lekarskie piersi od 20 r.ż. 1 x 6 miesięcy;
– USG piersi od 20 r.ż. 1 x rok;
– mammografia od 35 r.ż. 1 x rok naprzemiennie z USG piersi;
– USG dopochwowe narządu rodnego od 45 r.ż. 1 x rok;
– kolonoskopia lub ewentualny wlew kontrastowy jelita grubego od 60 r.ż., co 5 lat lub częściej w przypadku występowania jakichkolwiek zaburzeń jelitowych;
– bezwzględny zakaz palenia papierosów, dieta bogata w warzywa i owoce.
Zalecenia dla mężczyzn:
– kolonoskopia lub ewentualny wlew kontrastowy jelita grubego od 60 r.ż., co 5 lat lub częściej w przypadku występowania jakichkolwiek zaburzeń jelitowych;
– bezwzględny zakaz palenia papierosów, dieta bogata w warzywa i owoce.
Test oparty o wykrywanie mutacji 1100delC, IVS2+1G>A, del5395, I157T genu CHEK2
Zmiany skracające białko CHEK2 (1100delC i IVS2+1G>A, del5395) zwiększają ryzyko zachorowania na:
– raka piersi (częściej rak zrazikowy) ok. 2,4-krotnie – mutacje te występują w ok. 2,5% wszystkich raków piersi;
– raka prostaty ok. 2,3-krotnie – mutacje te występują w ok. 2,5% wszystkich raków prostaty oraz ok. 5% rodzinnych raków prostaty; ryzyko raka prostaty jest zwiększone około 5-krotnie jeśli w rodowodzie wystąpił rak prostaty wśród krewnych I°;
– raka brodawkowego tarczycy – ok. 5-krotnie – mutacje te występują w ok. 4% wszystkich raków brodawkowatych tarczycy (2, 3, 4).
Zmiana typu „missense” I157T w obrębie genu CHEK2zwiększa ryzyko zachorowania na:
– raka piersi ok. 1,5-krotnie – mutacja ta występuje w ok. 7% raków piersi;
– raka prostaty ok. 1,6-krotnie – mutacja ta występuje w ok. 8% wszystkich raków prostaty oraz ok. 12% rodzinnych raków prostaty; ryzyko raka prostaty jest zwiększone około 3-krotnie gdy w rodowodzie wystąpił rak prostaty wśród krewnych I°;
– raka brodawkowatego tarczycy ok. 2-krotnie – mutacja ta występuje w ok. 9% raków tarczycy;
– raka nerki ok. 2-krotnie – mutacja ta występuje w ok. 10% raków nerki;
– raka jelita grubego ok. 2-krotnie – mutacja ta występuje w ok. 10% raków jelita grubego (2, 3, 4);
– raka jajnika o niskim stopniu morfologicznej złośliwości ok. 2-krotnie – mutacja ta występuje w ok. 10% raków jajnika G1; oraz nowotworów jajnika o granicznej złośliwości ok. 2,5-krotnie – mutacja ta wystepuje w ok. 11,5% nowotworów jajnika o granicznej złośliwości (5).
Zalecenia dla nosicieli zmian skracających białko CHEK2 (1100delC i IVS2+1G>A, del5395) proponowane jako opcja postępowania medycznego:
Zalecenia dla kobiet:
– systematyczna samokontrola piersi;
– badania lekarskie piersi od 25 r.ż., 1 x 6 miesięcy;
– USG piersi od 25 r.ż., 1 x rok;
– mammografia od 35 r.ż., 1 x rok, naprzemiennie z USG piersi;
– USG tarczycy od 20 r.ż., 1 x rok.
Zalecenia dla mężczyzn:
– badanie palpacyjne prostaty, PSA od 50 r.ż. 1 x rok;
– do rozważenia biopsja saturacyjna po 60 r.ż. – jeśli w rodowodzie wystapił rak prostaty wśród krewnych I°.
Zalecenia dla nosicieli zmiany I157T w obrębie genu CHEK2 proponowane jako opcja postępowania medycznego:
Zalecenia dla kobiet:
– systematyczna samokontrola piersi;
– badania lekarskie piersi od 40 r.ż., 1 x 6 miesięcy;
– USG piersi od 40 r.ż., 1 x rok;
– rezonans magnetyczny piersi ewentualnie mammografia od 40 r.ż., 1 x rok naprzemiennie z USG piersi;
– USG dopochwowe narządu rodnego od 25 r.ż., 1 x rok;
– USG jamy brzusznej od 40 r.ż., 1 x rok ze szczególnym zwróceniem uwagi na nerki;
– kolonoskopia lub ewentualny wlew kontrastowy jelita grubego od 60 r.ż., co 5 lat lub częściej w przypadku występowania jakichkolwiek zaburzeń jelitowych;
– USG tarczycy od 20 r.ż., 1 x rok.
Zalecenia dla mężczyzn:
– USG jamy brzusznej, od 40 r.ż., 1 x rok ze szczególnym zwróceniem uwagi na nerki;
– kolonoskopia lub ewentualny wlew kontrastowy jelita grubego od 60 r.ż., co 5 lat lub częściej w przypadku występowania jakichkolwiek zaburzeń jelitowych;
– badanie palpacyjne prostaty, PSA od 50 r.ż., 1 x rok;
– do rozważenia biopsja saturacyjna prostaty po 60 r.ż. – tylko, jeśli w rodowodzie jest rak prostaty wśród krewnych I°.
Test oparty o wykrywanie mutacji 657del5 genu NBS1
Zmiana 657del5 w obrębie genu NBS1zwiększa ryzyko zachorowania na:
– raka piersi ok. 2-krotnie; mutacja ta występuje w ok. 1% wszystkich raków piersi;
– raka prostaty ok. 4-krotnie – mutacja ta występuje w ok. 3% wszystkich raków prostaty i ok. 9% rodzinnych raków prostaty; ryzyko raka prostaty jest zwiększone około 15-krotnie, jeśli w rodowodzie wystąpił rak prostaty wśród krewnych I° (6).
Zalecenia dla nosicieli zmiany 657del5 w obrębie genu NBS1 proponowane jako opcja postępowania medycznego:
Zalecenia dla kobiet:
– systematyczna samokontrola piersi;
– badania lekarskie piersi od 30 r.ż. 1 x 6 miesięcy;
– USG piersi od 30 r.ż., 1 x rok;
– mammografia od 35 r.ż., 1 x rok naprzemiennie z USG piersi.
Zalecenia dla mężczyzn:
– badanie palpacyjne prostaty, PSA od 50 r.ż. 1 x rok;
– do rozważenia biopsja saturacyjna po 60 r.ż. – jeśli w rodowodzie jest rak prostaty wśród krewnych I°.
Test oparty o wykrywanie zmiany A148T genu CDKN2A (p16)
Zmiana A148T w obrębie genu CDKN2A (p16) zwiększa ryzyko zachorowania na:
– czerniaka złośliwego ok. 2-krotnie – mutacja występuje w około 7% wszystkich czerniaków złośliwych;
– raka piersi (częściej DCIS) poniżej 50. roku życia ok. 1,5-krotnie – mutacja ta występuje w ok. 5% raków piersi poniżej 50. roku życia;
– raka płuc ok. 2-krotnie – mutacja ta występuje w ok. 7% wszystkich raków płuc;
– raka jelita grubego ok. 1,5-krotnie – mutacja ta występuje w ok. 5% wszystkich raków jelita grubego (7, 8, 9).
Zalecenia dla nosicieli zmiany A148T w obrębie genu CDKN2A proponowane jako opcja postępowania medycznego:
Zalecenia dla kobiet:
– systematyczna samokontrola piersi;
– badania lekarskie piersi od 20 r.ż., 1 x 6 miesięcy;
– USG piersi od 20 r.ż., 1 x rok;
– mammografia od 35 r.ż., 1 x rok naprzemiennie z USG piersi;
– kolonoskopia lub ewentualny wlew kontrastowy jelita grubego od 60 r.ż., co 5 lat lub częściej w przypadku występowania jakichkolwiek zaburzeń jelitowych;
– bezwzględny zakaz palenia papierosów, dieta bogata w warzywa i owoce;
– unikanie nadmiernej ekspozycji na słońce/inne źródła promieniowania UV; stosowanie filtrów przeciwsłonecznych o wysokim (30 i więcej) współczynniku fotoprotekcji;
– w przypadku stwierdzenia znamion wykazujących następujące zaburzenia: powiększanie się, zmiana zabarwienia, świąd, obwódka zapalna, sączenie, krwawienie – natychmiastowa konsultacja u dermatologa.
Zalecenia dla mężczyzn:
– kolonoskopia lub ewentualny wlew kontrastowy jelita grubego od 60 r.ż., co 5 lat lub częściej w przypadku występowania jakichkolwiek zaburzeń jelitowych;
– bezwzględny zakaz palenia papierosów, dieta bogata w warzywa i owoce;
– unikanie nadmiernej ekspozycji na słońce/inne źródła promieniowania UV; stosowanie filtrów przeciwsłonecznych o wysokim (30 i więcej) współczynniku fotoprotekcji;
– w przypadku stwierdzenia znamion wykazujących następujące zaburzenia: powiększanie się, zmiana zabarwienia, świąd, obwódka zapalna, sączenie, krwawienie – natychmiastowa konsultacja u dermatologa.
Test oparty o wykrywanie zmian C142G, G355T, G4326C genu CYP1B1
Homozygotyczne nosicielstwo zmian C142G, G355T, G4326C (homozygoty GTC) w obrębie genu CYP1B1zwiększa ryzyko zachorowania na raka piersi ok. 2-krotnie i występuje w ok. 12% wszystkich raków (10).
Zalecenia dla nosicielek homozygotycznego genotypu GTC w obrębie genu CYP1B1 proponowane jako opcja postępowania medycznego:
– systematyczna samokontrola piersi;
– badanie lekarskie piersi od 25 r.ż., 1 x 6 miesięcy;
– USG piersi od 25 r.ż., 1 x rok;
– rezonans magnetyczny piersi ewentualnie mammografia od 25-30 r.ż., 1 x rok naprzemiennie z USG piersi.
Test oparty o wykrywanie zmiany C5972T genu BRCA2
Zmiana C5972T zwiększa ryzyko zachorowania na raka piersi DCIS poniżej 50. roku życia ok. 3-krotnie; homozygotyczne nosicielstwo tej zmiany (homozygoty TT) zwiększa ryzyko raka piersi poniżej 50. roku życia ok. 5-krotnie; zmiana ta występuje w ok. 6% raków piersi poniżej 50. roku życia (11).
Zalecenia dla nosicielek zmiany C5972T genu BRCA2 proponowane jako opcja postępowania medycznego:
– systematyczna samokontrola piersi;
– badania lekarskie piersi od 25 r.ż., 1 x 6 miesięcy;
– USG piersi od 25 r.ż., 1 x rok;
– mammografia od 35 r.ż., 1 x rok naprzemiennie z USG piersi.
Test oparty o badanie nosicielstwa mutacji C61G oraz 4153delA genu BRCA1u mężczyzn
Zmiany C61G oraz 4153delA genu BRCA1u mężczyzn zwiększają ryzyko zachorowania na raka prostaty ok. 3,6-krotnie – mutacje te występują w ok. 0,4% wszystkich raków prostaty; ryzyko raka prostaty u nosicieli tych zmian jest zwiększone około 12-krotnie, gdy w rodowodzie wystąpił rak prostaty wśród krewnych I° (12).
Zalecenia dla nosicieli mutacji C61G oraz 4153delA genu BRCA1 proponowane jako opcja postępowania medycznego:
– badanie urologiczne, PSA od 50 r.ż., 1 x 1 rok;
– do rozważenia biopsja saturacyjna prostaty po 60 r.ż. – jeśli w rodowodzie stwierdzono raka prostaty wśród krewnych I°. Piśmiennictwo
1. Kurzawski G, et al.: The NOD23020insC mutation and the risk of colorectal cancer. Cancer Res 2004, 64: 1604-6.
2. Cybulski C, et al.: CHEK2is a multiorgan cancer susceptibility gene. Am J Hum Genet 2004; 75: 1131-5.
3. Cybulski C, et al.: A large germline deletion in the CHEK2kinase gene is associated with an increased risk of prostate cancer. J Med Genet 2006, 43: 863-6.
4. Cybulski C, et al.: A deletion in CHEK2of 5,395 bp predisposes to breast cancer in Poland. Breast Cancer Res Treat 2007, 102: 119-22.
5. Szymańska-Pasternak J, et al.: CHEK2 Variants Predispose to Benign, Borderline and Low-Grade Invasive Ovarian Tumors. Gin Oncol 2006, 102: 429-31.
6. Cybulski C, et al.: NBS1is a prostate cancer susceptibility gene. Cancer Res 2004, 64: 1215-9.
7. Dębniak T, et al.: CDKN2A common variants and their association with melanoma risk: a population-based study. Cancer Res 2005, 65: 835-9.
8. Dębniak T, et al.: A Common Variant of CDKN2A (p16) Predisposes to Breast Cancer. J Med Genet 2005, 42: 763-5.
9. Dębniak T, et al.: CDKN2A common variant and multi-organ cancer risk-a population-based study. Int J Cancer 2006, 118: 3180-2.
10. Matyjasik J, et al.: CYP1B1 and predisposition to breast cancer in Poland. Breast Cancer Res Treat 2007, 106: 383-8.
11. Górski B, Narod SA, Lubiński J. A common missense variant in BRCA2predisposes to early onset breast cancer. Breast Cancer Res 2005, 7: 1023-7.
12. Cybulski C, et al.: BRCA1mutations and prostate cancer in Poland. Eur J Cancer Prev 2008, 17: 62-6.
otrzymano/received: 2008-04-23 zaakceptowano/accepted: 2008-05-15 Adres/address: *Cezary Cybulski Międzynarodowe Centrum Nowotworów Dziedzicznych. Zakład Genetyki i Patomorfologii, Pomorska Akademia Medyczna ul. Połabska 4, 70-115 Szczecin tel.: (0-91) 466-15-32 e-mail: cezarycy@sci.pam.szczecin.pl Pełna wersja artykułu Testy DNA umiarkowanie zwiększonego ryzyka zachorowania na nowotwory złośliwe dostępna w Czytelni Medycznej Borgis. |
  Proszę kliknąć w wybraną okładkę aby przejść na stronę czasopisma
 |
Chcesz być na bieżąco? Polub nas na Facebooku: strona Wydawnictwa na Facebooku |