Wskaźnik zachorowalności na choroby przenoszone drogą płciową (STD, Sexually Transmitted Diseases) w USA i innych krajach Europy Zachodniej osiągnął w chwili obecnej swój najwyższy poziom. Kobiety bardziej od mężczyzn narażone są na ryzyko zakażenia. Większość chorób może przebiegać bezobjawowo, a konsekwencje nieleczenia i braku diagnozy mogą być poważne. Problemy seksualne natomiast, pojawiają się często jako konsekwencja problemów medycznych. W wielu przypadkach jednak stanowią odpowiedź na psychologiczne, emocjonalne i społeczne zaburzenia związane z zakażeniem.

Pomimo ciągłego progresu w rozwoju terapii odsetek osób zakażonych wirusem HIV rośnie z roku na rok. Na świecie liczba zakażonych przekroczyła 40 milionów. W Polsce liczba zarejestrowanych zakażeń wynosi 9298. Szczególnie istotny wzrost zakażenia obserwujemy u kobiet. W 1999 roku dane opublikowane w YAMA pokazują, że u kobiet 17,5 razy częściej dochodzi do serokonwersji w porównaniu z badaną grupą mężczyzn. Wskaźnik zarażenia HIV rośnie również wraz ze wzrostem liczby partnerów seksualnych i częstością stosunków seksualnych bez zabezpieczenia. Modelem zakażenia, który dominuje jest model heteroseksualny, a nie narkotykowy i homoseksualny (1, 2).

W przypadku zakażenia wirusem HIV zaburzenia seksualne na tle organicznym często są tymczasowe i łatwe do leczenia. Poważny problem sprawiają relacje partnerskie i konflikty interpersonalne.

U kobiet seropozytywnych stwierdzamy spadek pożądania seksualnego, zaburzenia orgazmu i dyspareunię. Najczęściej zgłaszanym zaburzeniem seksualnym jest jednak spadek libido związany głównie ze zmianą jakości życia i kontaktów intymnych. Pacjenci czują się samotni oraz społecznie wyobcowani. Często dołącza się również strach przed niepewną sytuacja ekonomiczną i spadkiem statusu społecznego. Depresja i rozdrażnienie, wtórnie do samej infekcji, może również zaburzać funkcjonowanie seksualne. Na skutek nawracająch zakażeń sromu i pochwy (wirus opryszczki, drożdżaki) oraz stanów zapalnych miednicy mniejszej często występuje również dyspareunia. Unikanie kontaktów erotycznych związane jest także ze zmienionym wyglądem ciała z powodu ubytku masy i lipodystrofii oraz z zmniejszonym poczuciem pewności siebie (1).

U mężczyzn seropozytywnych stwierdza się zaburzenia erekcji oraz opóźnioną ejakulację. Problemy seksualne często mają związek z czynnikami psychologicznymi i emocjonalnymi, ze zmianami endokrynologicznymi, z autonomiczną i obwodową neuropatią. Znaczenie mają również choroby współistniejące (choroby serca i inne STD, depresja, lipodystrofia) oraz skutki uboczne terapii antywirusowej (3). Badanie przeprowadzone przez Cova w 2004 na grupie 78 homoseksualnych mężczyzn wykazało, że jedno albo więcej zaburzeń seksualnych występuje u 69% mężczyzn. 38% zgłasza zaburzenia erekcji, które się nasilają (do 51%) w przypadku próby użycia prezerwatywy. Brak zainteresowania seksem stwierdzono u 41%, a u 24% wystąpił opóźniony wytrysk (4).

U pacjentów seropozytywnych często stwierdza się również abstynencję seksualną spowodowaną strachem przed możliwością zarażenia swojego partnera. Wskaźnik unikania kontaktów jest wyższy, a czynnik ten wysuwa się na pierwszy plan w związkach heteroseksualnych z długim stażem i w stałych związkach homoseksualnych (5).

Ciekawe spostrzeżenie uzyskali naukowcy z Holandii w 2006 badając ankietą internetową grupę mężczyzn homoseksualnych. Wykazali oni, że homoseksualiści, którzy cierpią z powodu depresji częściej poszukują przypadkowych partnerów seksualnych, często zachowania ich stają się kompulsywne, a możliwość zarażenia się HIV wzrasta (6).

Nie można zapomnieć również o negatywnym na funkcjonowanie seksualne działaniu leków antywirusowych, szczególnie inhibitorów proteaz. W badaniu na grupie 904 osób seropozytywnych i otrzymujących terapię wykazano u 29% spadek zainteresowania seksem. Wyższy wskaźnik zaburzeń zaobserwowano u pacjentów przyjmujących inhibitory proteaz oraz u pacjentów z objawami zakażenia HIV (1).

W 2003 roku we Francji przebadano grupę 2932 pacjentów zakażonych wirusem HIV. Okazało się, że więcej niż 1 pacjent na 5 przyznaje się do całkowitej abstynencji seksualnej w ciągu roku. Częściej unikają seksu ludzie samotni z gorszym poziomem edukacji oraz z niższym statusem społecznym. 6 na 10 osób zakażonych HIV przyznaje się do całkowitego braku pożądania seksualnego. Jako powód pacjenci najczęściej podawali strach przed zakażeniem partnera i ewentualnym odrzuceniem, trudność w spotkaniu odpowiedniej osoby oraz poczucie izolacji społecznej. Z bardziej obiektywnych powodów pacjenci podawali zły stan zdrowia, seksualne zaburzenia i trudności w używaniu prezerwatyw. Pacjenci homoseksualni często zgłaszali strach przed utratą bycia seksualnie atrakcyjnym i poczucie izolacji (5).

1/3 pacjentów w badaniu zgłaszała wystąpienie problemów seksualnych. Zaskakująco w opozycji do obiegowych opinii okazało się, że to nie stan zdrowia i efekt leczenia zaburza w znacznym stopniu funkcjonowanie seksualne. Znaczenie w tym względzie mają przede wszystkim czynniki subiektywne (poczucie zmęczenia, spadek libido oraz utrata poczucia pewności siebie) (5).

W marcowym Lancecie 2007 Maria Trotta podsumowuje i jednocześnie czyni pewne spostrzeżenia odnośnie związku dysfunkcji seksualnych z infekcją wirusem HIV. Według niej klinicyści powinni zwrócić więcej uwagi na ten problem, który nie może być ciągle ignorowany. Za taki stan rzeczy odpowiada brak właściwej edukacji seksualnej lekarzy, strach przed niezręczną sytuacją i mała ilość czasu poświęcana pacjentowi. Ważny jest także fakt, że ludzie będący nosicielami HIV bardzo często z powodu specyfiki zakażenia (przez kontakty seksualne) nie zgłaszają swoich problemów związanych z seksem. Nie zdiagnozowane i nie leczone dysfunkcje seksualne mogą mieć poważne konsekwencje. Pacjenci z zaburzeniami często nie przestrzegają antywirusowej terapii. Wiąże się to ze zwiększoną koncentracją wirusa w nasieniu i śluzie szyjkowym (duże ryzyko nosicielstwa wirusa opornego na leczenie). Wyższa wiremia w połączeniu ze stosunkami bez zabezpieczenia podnosi ryzyko transmisji właśnie wirusa opornego na leki przeciwwirusowe. Mężczyźni z zaburzeniami erekcji, którzy nie zgłaszają swoich problemów często bez konsultacji z lekarzem stosują również leki (np. Sildenafil) mogące wchodzić w interakcje ze złożonym leczeniem antywirusowym (3).

Najczęstsza infekcja w USA, co roku stwierdza się trzy miliony nowych zakażeń. 75% zakażeń pozostaje bezobjawowa. U 40% kobiet występuje zapalenie miednicy mniejszej, a u 20% pojawia się niepłodność. Objawami chlamydiozy mogą być upławy, krwawienia po stosunku, bóle brzucha oraz zaburzenia w oddawaniu moczu. Często konsekwencją chlamydiozy jest ciąża ektopowa oraz przewlekły ból miednicy mniejszej. Medyczne i psychologiczne konsekwencje bardzo często przekładają się na zaburzenia seksualne (1).

Wywoływana jest przez bakterię Treponema pallidum i w historii cywilizacji, odgrywa niewątpliwie znaczącą, aczkolwiek destrukcyjną rolę. W pierwszej połowie XX wieku kiłę stwierdzano u 5-10% ludzi. Po 1941 roku wskaźnik zachorowania zmalał do 2,4 na 100 000, chociaż w ciągu ostatnich lat ze względu na koinfekcję z HIV obserwuje się okresowe szczyty zachorowań. Kiła nie leczona może doprowadzić do poważnych powikłań sercowo-naczyniowych, neurologicznych oraz ślepoty. Początkowe stadia zakażenia najczęściej nie wpływają na życie seksualne i często mogą pozostać nie zauważone.

Najwcześniej poznana choroba przenoszona drogą płciową. Rzeżączka wywołana jest przez Neisseria gonorrhoeae. W USA rocznie stwierdza się co najmniej 650 000 nowych zachorowań, a wskaźnik zachorowań znacznie wzrósł od 1997 roku. Rzeżączka i jej następstwa są istotną przyczyną stanów zapalnych miednicy mniejszej, niepłodności i ciąży pozamacicznej. Zakażenie często towarzyszy również zakażeniu HIV. Objawy, które występują u kobiet (chociaż bardzo często zakażenie przebiega bezobjawowo) to najczęściej obfite upławy, bolesne oddawanie moczu, krwawienia podczas i po stosunku. Wszystkie wymienione symptomy w znacznym stopniu upośledzają funkcjonowanie seksualne. Korzystne jest jednak to, że leczenie jest krótkie, a jeśli na skutek zaniedbań nie doszło do trwałych zmian to wyleczenie jest całkowite.

Z powodu znacznego wzrostu zachorowania na STD w ostatnich latach pytanie pacjentów zakażonych o ich zdrowie seksualne powinno być pytaniem rutynowym. W przypadku problemów natury obiektywnej, takich jak upławy, bóle, zaburzenia w oddawaniu moczu, leczenie farmakologiczne wdrażanane jest od razu. Klinicyści zapominają jednak często o psychologicznych i emocjonalnych konsekwencjach STD. Zaburzenia orgazmu, problemy z pożądaniem i podnieceniem, nieprawidłowy obraz własnego ciała i utrata poczucia własnej wartości często doprowadzają do istotnych psychologicznych dysfunkcji oraz nieprawidłowego przestrzegania przez pacjenta leczenia choroby podstawowej. Bardzo często STD są istotną przyczyną zaburzeń relacji partnerskich, związaną z ujawnieniem wizyt w agencjach (do wizyt w agencjach przyznało się 11,5% mężczyzn i 0,9% kobiet) oraz ujawnieniem romansów z partnerami cechującymi się ryzykownymi zachowaniami seksualnymi (prawie co 2 kobieta i co 3 mężczyzna przyznaje się do jednego zachowania ryzykownego w ciągu życia, ale już do 4-6 ryzykownych zachowań przyznaje się 3% kobiet i prawie 8% mężczyzn). Nie wolno zapominać o właściwej profilaktyce oraz edukacji lekarzy w kwestii promocji zdrowia seksualnego. Promocja zdrowia seksualnego oparta na modelu awersyjnym(straszenie chorobą), modelu antyseksualnej krucjaty, modelu ´pogotowia´ edukacyjnego, modelu religijnym czy moodelu ´seksu bezpiecznego bezpieczniejszego´ nie wydaje się być właściwa. Warto zwrócić uwagę na programy edukacyjne zaproponowane przez WHO, PTS (Polskie Towarzystwo Seksuologiczne) czy PTMS (Polskie Towarzystwo Medycyny Seksualnej). Właściwa profilaktyka oraz współpraca między klinicystą i psychologiem pomoże rozwiązać zarówno medyczne jak i seksualne konsekwencje chorób przenoszonych drogą płciową.