Proponujemy Państwu drugi zeszyt przeglądowych artykułów dotyczący chorób neurologicznych, na które zapadają ludzie starzy. Część z nich jak SLA, zmiany zwyrodnieniowe układu kostnego czy mięśni pojawia się u ludzi w wieku podeszłym typowo, inne dlatego, że dotyczą tego właśnie okresu życia człowieka, charakteryzują się odmiennym przebiegiem. Artykuł o SLA pochodzący z wiodącego w Polsce ośrodka jakim jest Klinika Neurologii WUM dotyczy tej pierwszej grupy chorych w wieku podeszłym. Szczyt zachorowań na SLA obserwuje się bowiem u ludzi w wieku 65 lat, około 20% przypadków SLA rozpoczyna się powyżej 70. r.ż., a więc w dużej części również neurodegeneracyjną chorobą wieku podeszłego. Jak wiadomo, nie znamy przyczyny SLA, w wieku podeszłym badane ostatnio genetyczne czynniki ryzyka zachorowania, chociaż wskazują na wyjątkową wrażliwość komórek ruchowych na ekscytotoksyczność glutaminianu oraz zaburzenia transportu aksonalnego, funkcji mitochondriów i udział stresu oksydacyjnego, mają pewnie mniejsze znaczenie niż w wieku młodym. Wobec braku leczenia przyczynowego preferuje się obecnie model skoordynowanej opieki wielospecjalistycznej, której celem jest tylko, czy aż poprawa jakości życia i podtrzymywania niezależności pacjenta tak długo, jak to jest możliwe. Podobna sytuacja dotyczy także chorych na chorobę Alzheimera. W przypadku tej choroby także należącej do wieloczynnikowych schorzeń pierwotnie zwyrodnieniowych CUN również możemy chorym przede wszystkim zaoferować objawową pomoc w chorobie, w której to „opieka nad opiekunem” ma na celu ostatecznie pomóc samemu pacjentowi. Artykuł na ten temat jest rodzajem podsumowania pracy z prowadzonej przez autorki grupy wsparcia (Monika Mandecka i Małgorzata Florczak). W jej skład weszli opiekunowie pacjentów ze zdiagnozowaną chorobą Alzheimera. Opisano różne style radzenia sobie ze stresem i ich wpływ na relacje z chorym. Zaproponowano schemat oswajania się z sytuacją pojawienia się i rozwoju choroby w rodzinie. Przedstawiony pilotażowy program grupy wsparcia dla opiekunów może być zalążkiem do upowszechnienia w innych ośrodkach takiego podejścia do pracy z opiekunem chorego. Z wiekiem także nieubłaganie dochodzi do patologicznych zmian w obrębie mięśni, co powoduje dolegliwości ruchowe i bólowe, będące częstą skargą naszych pacjentów.

Praca Biruty Kierdaszuk i Anny Kamińskiej (WUM) opisuje ten stan podkreślając, że systematyczne zmniejszanie się zarówno siły, jak i masy mięśni w starzeniu negatywnie wpływa na sprawność ruchową, tym bardziej że komórki mięśni szkieletowych nie posiadają zdolności do regeneracji. Dodatkowo też w starzeniu obserwuje się powolny ubytek motoneuronów, co w obrazie morfologicznym mięśnia szkieletowego daje obraz przewlekłego odnerwienia. Ponadto osoby starsze są także bardziej narażone na toksyczny wpływ leków, między innymi statyn. Niewiele możemy naszym chorym zaproponować poza trudną dla wielu metodą prewencji jaką jest motywowanie starszych osób do regularnego treningu fizycznego obok oczywiście pewnej pomocy farmakologicznej. Systematyczne wykonywanie ćwiczeń o umiarkowanym nasileniu może znacząco poprawić komfort życia. Natomiast pierwotne choroby mięśni rzadko typowo pojawiają się w starzeniu – a do nich należy zaliczyć wtrętowe zapalenie mięśni.

W wieku podeszłym może także pojawić się groźna choroba złącza nerwowo-mięśniowego jaką jest miastenia, MG (opracowanie doktora Marka Kamińskiego). Początek MG może wystąpić w różnym wieku, wyróżnić należy jednak dwie fazy zachorowań, z obecnością późnego szczytu pomiędzy 70. i 75. rokiem życia. W podeszłym wieku należy przed wszystkim pamiętać o możliwości wystąpienia przełomu miastenicznego pojawiającego się częściej w przypadkach MG związanej z grasiczakiem, którego obecność trzeba zdiagnozować w pierwszej kolejności. W przypadku starszych pacjentów obciążenie poważnymi schorzeniami towarzyszącymi, objawami ubocznymi stosowanych leków oraz zależnymi od wieku zmianami układu nerwowo-mięśniowego może mieć wpływ na przebieg i poprawę stanu klinicznego pacjentów.

Schorzeniem może nie zagrażającym życiu, ale z powodu swojej uciążliwości i częstości bardzo ważnym problemem dla starych ludzi są zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa. Praca profesora Tadeusza Styczyńskiego opisuje ten bodaj najczęściej zgłaszany przez naszych pacjentów zespołem dolegliwości bólowych i ruchowych. Przyczyną bólowych objawów naszych chorych jest szeroko opisany mechanizm kompresyjno-niedokrwienny, często występujący u chorych w starszym wieku. Postępowanie terapeutyczne winno uwzględniać te mechanizmy powstawania objawów klinicznych wraz z obecnością i stopniem nasilenia powikłań neurologicznych. W oparciu o bieżące badania w opracowaniu omówiono perspektywy nowych niestandardowych metod leczenia i zapobiegania inwalidztwu.

Często jednak właśnie liczne dolegliwości bólowe nieodłącznie związane ze starzeniem są przyczyną najistotniejszej bodaj bolączki tego okresu jaką jest polipragmazja. Pan docent Tomasz Sobów od lat zwraca na to uwagę przy rożnych okazjach, dlatego jestem mu wdzięczna, że jako psychiatra zgodził się wziąć udział także i w tym zbiorze prac. Jak uważa pan docent polipragmazja jest we współczesnej medycynie coraz częściej normą raczej niż sytuacją wyjątkową. W neurologii częstymi i niebezpiecznymi następstwami polipragmazji są ośrodkowy zespoły, cholinergiczny i serotoninowy, prowadzące do zaburzeń świadomości i wzrostu śmiertelności. Szczególnie wielu potencjalnie niebezpiecznych interakcji można spodziewać się u chorych leczonych z powodu padaczki, zespołów parkinsonowskich oraz przewlekłych zespołów bólowych. Wedle pana docenta „zachowanie farmakoczujności”, odpowiednie planowanie leczenia i przewidywanie możliwych interakcji lekowych, dobry przepływ informacji pomiędzy prowadzącym chorego specjalistą, innymi lekarzami oraz pacjentem, a także unikanie leków o dużym potencjale wchodzenia w interakcje lekowe mogą zmniejszyć ryzyko poważnych powikłań farmakoterapii w neurologii i obniżyć wskaźniki śmiertelności”.

Na zakończenie chciałabym zwrócić uwagę czytelnika na pracę dotyczącą rehabilitacji w wieku podeszłym. W świetle powyżej cytowanych stwierdzeń wydaje się, że właśnie rehabilitacja a nie farmakoterapia powinna być metodą z wyboru tam gdzie jest to tylko możliwe. Autorami artykułu na ten temat są doktor Agnieszka Gorzkowska i pan profesor Grzegorz Opala, który w istocie jest twórcą polskiego określenia „neurologia wieku podeszłego” jako pierwszy w naszym środowisku, tym bardziej należy mu się postawienie kropki nad i. Według autorów działania rehabilitacyjne z zastosowaniem zróżnicowanych i dostosowanych do specyfiki wieku metod dają szeroką możliwość przynajmniej częściowej redukcji deficytów, zwalczania izolacji i bierności, a w konsekwencji utrzymywania poczucia samodzielności i przydatności społecznej. Autorzy podkreślają także, o czym rzadko się pamięta, że aktywność w wieku podeszłym to także zmniejszenie niepokoju, depresji, poprawa funkcjonowania poznawczego i wzrost odporności na infekcje. Właściwie prowadzona rehabilitacja powoduje wystąpienie w organizmie korzystnych mechanizmów adaptacyjnych.

Prof. dr hab. med. Maria Barcikowska