© Borgis - Postepy Fitoterapii 4, p. 213-222
Bogdan Kędzia, Elżbieta Hołderna-Kędzia
Produkty pszczele w żywieniu i suplementacji diety
The bee products in the nutrition and supplementation
Instytut Roślin i Przetworów Zielarskich w Poznaniu
Dyrektor Instytutu: doc. dr hab. Przemysław M. Mrozikiewicz
Summary
The above data show that all presented bee products (especially bee honey) contain the good assimilable nutrition compounds, also tonic and adaptogenic substances (pollen, royal jelly, propolis). They let to supply the nutrition defficiency also they help better adaptation of human body to the unfavourable environmental condition, improving his physical and mental condition. On this base it could be assumed that the bee honey is a valuable food and health product. The pollen, royal jelly and propolis should be admitted as a valuable diet supplements. The discussed bee products are harmless and exist from a long time as a diet supplements on the Polish and European Union market.
Key words: honey, pollen, royal jelly, propolis, nutrition properties, diet supplements
Piśmiennictwo
1. Bianchi E.M.: Honey: its importance in children´s nutrition. Am. Bee J. 1977, 117, 733. 2. Aguar O., Fernandez M.P., Ruiz L.: The use of honey in the infant´s dietetics (survey). III Int. Symp. Apitherapy, Portoroż (Słowenia) 1978, 3. 3. Sirnik V., Koch V., Golob T:: The effect of honey on the metabolism of nutrients in albino rats. III Int. Symp. Apitherapy, Portoroż (Słowenia) 1978, 121. 4. Czernigow W.D.: Mied. Uradżaj, Minsk 1979. 5. Jarvis D.C.: Folk Medicine. Fawcett Crest, New York 1985. 6. Kushwaha K.P., Mathur G.P., Prakash O.M.: Infant feeding practices of peri-urban areas of Gorkhapur. Indian Pediatr. 1987, 24, 899. 7. Dobrovoda I.: Včelie produkty a zdravie. Priroda, Bratislava 1986. 8. Anduchar-Perez B.: Mied w pitanii grudnogo rebionka. W: Produkty pczełowodstwa – piszcza, zdorowie, krasota (Red. V. Harnaj). Izd. Apimondia, Bucharest 1988, 136. 9. Piana D.P.: Pczeła i produkty pczełowodstwa. W: Produkty pczełowodstwa – piszcza, zdorowie, krasota (Red. V. Harnaj). Izd. Apimondia, Bucharest 1988, 154. 10. Abramow W.W., Ostapcewa J.I., Kołotenko W.P., Kulikowa N.W.: Wlijanie naturalnogo mieda na fiziczeskuju rabotosposobnost czełowieka. Pczełowodstwo, Wypusk 18. Urożaj, Kiev 1988, 44. 11. Zhang X., Yu A., Wang S.: The analysis of the nutritive content and the clinical investigation of honey for babies. XXXIIIrd Int. Apicult. Congr. Apimondia, Beijing 1993, 515. 12. Jezierska A.: Miód nie tylko dla łakomczuchów. Wiad. Ziel. 1994, Nr 5, 21. 13. Hołderna-Kędzia E., Kędzia B.: Znaczenie miodu w żywieniu. Cz. I. Wpływ składników miodu na organizm człowieka. Pszczelarstwo 1996, Nr 10, 7. 14. Hołderna-Kędzia E., Kędzia B.: Znaczenie miodu w żywieniu. Cz. II. Przydatność miodu w różnych grupach wiekowych człowieka. Pszczelarstwo 1996, Nr 11, 6. 15. Knoller R.: Miód krzepi i leczy. Wyd. J and BF, Warszawa 1997, 33. 16. Gałuszka H.: Miód pszczeli. Powstawanie, wartość odżywcza, zastosowanie. Wyd. Sądecki Bartnik, Nowy Sącz 1998, 58. 17. Rybak-Chmielewska H., Szczęsna T.: Miód i produkty pszczele – wykorzystanie w żywieniu. Targi Ogrodniczo-Pszczelarskie. Materiały seminaryjne. Gdynia 1998, 31. 18. Kędzia B., Hołderna-Kędzia E.: Leczenie miodem. Znaczenie miodu w żywieniu. Wyd. Pol. Zw. Pszczel., Warszawa 1998, 36. 19. Sato T., Miyata G.: The nutraceutical benefit. Part III. Honey. Nutrition 2000, 16, 468. 20. Chalcarz W.: Miód w żywieniu człowieka. Post. Fitoter. 2004, Nr 12, 91.
21. Donadieu Y.: Le Pollen. Libraire Maloine S.A. Editeur, Paris 1983, 24. 22. Szapiro D.K., Bandiukowa W.A., Szemietkow M.F.: Pylca rastienij – koncentrat biołogiczeski aktiwnych wieszczestw. Nauka i Technika, Minsk 1985. 23. Iannuzzi J.: Pollen: food for honey bee – and men? Am. Bee J. 1993, 133, 557. 24. Szczęsna T., Rybak-Chmielewska H.: Some properties of honey bee-colected pollen. Pszczeln. Zesz. Nauk. 1998, 42, 79. 25. Wójcicki J.: Badania doświadczalne i kliniczne wyciągów z pyłku kwiatowego. Herba Pol. 1987, 33, 49. 26. Juźwiak S., Samochowiec L., Wójcicki J.: The influence of pollen extracts on serum trigliceride lipase activity in rabbits fed with a high-fat diet. Herba Pol. 1989, 35, 43. 27. Wójcicki J., Samochowiec L., Kadłubowska S.: The influence of pollen extracts on biochemical disturbances in rats exposed to prolonged ethyl intake. Herba Pol. 1989, 35, 201. 28. Juźwiak S., Raińska T., Dutkiewicz T. i wsp.: Pollen extracts reduce the hepatotoxicity of paracetamol in mice. Phytother. Res. 1992, 6, 141. 29. Florek E., Leciejewska A.: Próba zastosowania preparatów pszczelarskich w profilaktyce zatruć trichloroetylenem. Herba Pol. 1995, 41, 70. 30. Slijepčevič M., Hadžija M., Blaži-Poljak M. i wsp.: Effect of pollen preparates in the food on reproductive capacity of mice. III Int. Symp. Apitherapy, Portoroż (Słowenia) 1987, 125. 31. Liebelt R.A., Lyle D., Walker J.: Effects of a bee pollen diet on survival and growth of inbred strains of mice. Am. Bee J. 1994, 134, 615. 32. Mateescu C., Barbulescu D., Cristea A.: Pollen extracts – nutritive-functional and therapeutical potentialities. XXXVth Int. Congr. Apimondia, Antwerp (Belgia) 1997, 122. 33. Poljak-Blaži M., Hadžija M., Slijepčevič M. i wsp.: Pollen preparations and their impact on immunological reactions of test mice. III Int. Symp. Apitherapy, Portoroż (Słowenia) 1976, 102. 34. Wan K.-F., Czan I.-L., Ie C.-H. i wsp.: Izueczenie wlijania pylcy na immunitentnju sistemu. XXXIII Int. Apicult. Congr. Apimondia, Beijin (Chiny) 1993, 143. 35. Machoy-Mokrzyńska A., Łoniewski I., Wojcicki J. i wsp.: Influence of pollen extracts on the central nervous system. Herba Pol. 1992, 38, 189. 36. Kulawiak S.: Profilaktyczne i lecznicze zastosowanie pyłku kwiatowego. W: Zagadnienia apiterapii w wybranych pracach klinicznych (Red. S. Kubiak). Wyd. Pszeln. Tow. Nauk., Ciechocinek 1987, 105. 37. Wójcicki J.: Skład chemiczny oraz farmakologia pyłku kwiatowego. Inf. Region. Zrzesz. Pszel. Apipol 1986, Nr 3, 12. 38. Drożdż E., Gwizdek E.: Pyłek kwiatowy jako odżywka regeneracyjna. V Symp. Apiter. Zagadnienia wybrane, Kraków 1985, 24. 39. Malmström S., Cederlöf R.: Pollen as prophylactic against the common cold. Herba Pol. 1983, 29, 229. 40. Dąbrowski I.: Effect of Cernitin and hydrolysed protein on adaptation to physical effort in subtropical conditions. Herba Pol. 1984, 30, 43. 41. Caillas A.: Niezwykłe zalety pyłku kwiatowego. Inf. Region. Zrzesz. Pszczel. Apipol 1987/1988, Nr 9/10, 24. 42. Potocka-Płazek K., Michalska G., Skalska A. i wsp.: Wpływ pyłków kwiatowych na stan zdrowia osób starszych. V Symp. Apiter., Kraków 1985, 51. 43. Gordienko W.E., Kaczałaj D.P.: Cwietocznaja pylca w profilaktikie. Pczełowodstwo 1988, Nr 9, 29. 44. Kędzia B., Hołderna-Kędzia E.: Leczenie produktami pszczelimi. PWRiL, Warszawa 1994. 56. 45. Wachonina T.W.: Pylca – wzrosłym i dietjam. Pczełowodstwo 2001, Nr 2, 48. 46. Szczęsna T., Rybak-Chmielewska H., Chmielewski W.: Pyłek kwiatowy (obnóża) – naturalna odżywka i surowiec farmaceutyczny. Wyd. Oddz. ISK, Skierniewice 1999, 37.
47. Król A.: Składniki mineralne i witaminy w mleczku pszczelim pszczół różnych ras. Pszczelarstwo 1978, Nr 6, 15. 48. Howe S.R., Dimick P.S., Benton A.W.: Composition of freshly harvested and commercial royal jelly. J. Apic. Res. 1985, 24, 52. 49. Kędzia B., Hołderna E.: Mleczko pszczele. Pszczelarstwo 1989, Nr 7, 5. 50. Matuszewski J.: Mleczko pszczele i możliwości jego zastosowania w lecznictwie. Pszczelarstwo 1958, Nr 6, 165. 51. Kaczór M., Kołtek A., Matuszewski J.: Wpływ mleczka pszczelego na lipidy krwi w miażdżycy. Pol. Tyg. Lek. 1962, 17, 1140. 52. Herold E.: Heilwerte aus dem Bienenvolk. Ehrenwirth Verlag, München 1975. 53. Dobrovoda I.: Vćelie produkty a zdravie. Priroda, Bratislava 1986. 54. Pocinkova P.: Pczelnite produkti w medicinata. Izd. Bołg. Akad. Nauk, Sofia 1986. 55. Kriwczanskij I.E., Indriczanu W.N.: Ljubitelskoje pczełowodstwo. Kartja Mołdowenjaske, Kisziniew 1987. 56. Slastenskij I.W.: Pczeły: mied i drugije produkty. Lenizdat, Petersburg 1987. 57. Szemietkow M.F., Szapiro D.K., Danusewicz I.K.: Produkti pczełowodstwa i zdorowie czełowieka. Uradżaj, Mińsk 1987. 58. Omarow S.M.: Cennoie lekarstwiennoie sredstwo. Pczełowodstwo 1989, Nr 10, 35. 59. Kędzia B., Hołderna E.: Właściwości biologiczne mleczka pszczelego. Pszczelarstwo 1989, Nr 8-9, 4. 60. Kędzia B., Hołderna E.: Zastosowanie mleczka pszczelego w lecznictwie i profilaktyce. Cz. I. Pszczelarstwo 1989, Nr 10-11-12, 3; Cz. II. Pszczelarstwo 1990, Nr 1-2-3, 4; Cz. III. Pszczelarstwo 1990, Nr 4, 5; Cz. IV. Pszczelarstwo 1990, Nr 5, 3. 61. Kędzia B., Hołderna E.: Leczenie produktami pszczelimi. PWRiL, Warszawa 1994. 62. Król A.: Wartość pokarmowa mleczka pszczelego. Pszczelarstwo 1995, Nr 6, 5. 63. Kędzia B., Hołderna E.: Mleczko pszczele w medycynie, żywieniu i kosmetyce. VII Krajowa Nauk.-Techn. Konf. Pszczel., Częstochowa 2001, 81. 64. Bąk B., Wilde J.: Mleczko pszczele jako produkt dietetyczny i leczniczy. Biul. Nauk. 2002, Nr 18, 201. 65. Kędzia B., Hołderna-Kędzia E.: Produkty pszczół w terapii. Zagadnienia wybrane. Wyd. Fundacji Humana Divinis, Toruń 2005, 83.
66. Vanhaelen M., Vanhaelen-Fastre R.: Propolis. I. Origine, micrographie, composition chimique et activite therapeutique. J. Pharm. Belg. 1979, 34, 253. 67. Ghisalberti E.L.: Propolis: a review. Bee World 1979, 60, 59. 68. Bankova V., Marekov N.: Propolis – chimiczen systaw i standartizacija. Farmacija (Sofia) 1984, 34, 8. 69. Kędzia B., Hołderna-Kędzia E.: Skład chemiczny propolisu w świetle dotychczasowych badań. Herba Pol. 1991, 37, 95. 70. Marcucci M.C.: Propolis: chemical composition, biological properties and therapeutic activity. Apidologie 1995, 26, 83. 71. Bankova V.S., Castro S.L., Marcucci M.C.: Propolis: recent advances in chemistry and plant origin. Apidologie 2000, 31, 3. 72. Gorbatenko A.G.: Leczenie bolnych jazwiennoj boleznju 30% spirtowym rastworom propolisa. Vracz. Delo 1971, Nr l, 22. 73. Krasnodębski J.: Właściwości i zastosowanie propolisu. Pol. Tyg. Lek. 1982, 37, 1489. 74. Kaczmarek F., Snela A.: Badanie właściwości przeciwutleniających krajowego propolisu. Herba Pol. 1982, 28, 153. 75. Kędzia B., Hołderna E.: Właściwości farmakologiczne propolisu. Herba Pol. 1986, 32, 115. 76. M. Dobrovoda I.: Včelie produkty a zdravie. Priroda, Bratislava 1986. 77. Kędzia B., Hołderna-Kędzia E.: Leczenie produktami pszczelimi. PWRiL, Warszawa 1994. 78. Dimov V., Ivanovska N., Manolova N. i wsp.: Immunomodulatory action of propolis. Influence on anti-infectious protection and macrophage function. Apidologie 1991, 22. 155. 79. Kędzia B., Geppert B., Iwaszkiewicz J.: Pharmacological investigations of ethanolic extract of propolis. Rev. Phytother. Practique 1990, Nr 3, 7. 80. Abramow W.W., Bułachowa E.K., Czerkasowa A.I. i wsp.: Wlijanie naturalnych produktów pczełowodstwa na sostojanie immunoreaktiwnosti sportsmenow. W: Apiterapia i pczełowodstwo (Red. A.I. Czerkasowa i wsp.). Alna Litera, Wilnius 1993, 167. 81. Gonzales R., Remirez D., Rodriguez S. i wsp.: Hepatoprotective effects of propolis extract on paracetamol-induced liver damage in mice. Phytother. Res. 1994, 8, 229. 82. El-Ghazaly M.A,, Khayyal M.T.: The use of aqueous propolis extract against radiation-induced damage. Drugs Exptl. Clin. Res. 1995, 21, 229. 83. Sapota A., Ligocka D.: Skuteczność preparatu Propolis w usuwaniu depozytów ołowiu u dzieci zamieszkałych na terenie Zagłębia Miedziowego. IV Konferencja Naukowa nt. Problemy ekologiczne i zdrowotne dzieci w środowisku skażonym. Legnica 1995. 84. Kędzia B., Otta H., Jankowiak J. i wsp.: Ocena przeciwzapalnego działania propolisu i pyłku kwiatowego. XXXII Nauk. Konf. Pszczel. Puławy 1995, 34. 85. Mahran L.G., El-Khatib A.S., Agha A.M. i wsp.: The protective effect of aqueous propolis extract on isolated rat hepatocytes against carbon tetrachloride toxicity. Drugs Exptl. Clin Res. 1996, 22, 309. 86. Beukelman C.J., De Vries P.J.F., Schaafsma A. i wsp.: Immunomodulating properties of propolis. Pharm. Pharmacol. Lett. 1997, 7. 75. 87. Bratter C., Tregel M., Liebenthal C. i wsp.: Prophylaktische Wirkungen von Propolis zur Immunstimulation: Eine klinische Pilotstudie. Forsch. Komplementarmed. 1999, 6, 256.
otrzymano/received: 2006-08-10
zaakceptowano/accepted: 2006-11-02
Adres/address:
*Bogdan Kędzia
Instytut Roślin i Przetworów Zielarskich
ul. Libelta 27, 61-707 Poznań
tel. (0-61) 665-95-40, fax: (0-61) 665-95-51
e-mail: bognao@o2.pl