|
© Borgis - Postępy Nauk Medycznych 4, s. 277-281
*Janusz Opolski1, Wojciech Stefan Zgliczyński1, Mariusz Ruiz1, Zbigniew Węgrzyn2, Andrzej Żochowski1
Jednolity, obowiązkowy dla wszystkich lekarzy kurs specjalizacyjny w dziedzinie zdrowia publicznego – w ocenie słuchaczy Szkoły Zdrowia Publicznego CMKP1)
Uniform, compulsory specialization course on public health for all medical doctors – in the opinions of the students of Public Health School in Medical Center for Postgraduate Education
1Zakład Ekonomiki Prawa i Zarządzania Szkoły Zdrowia Publicznego Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego Kierownik Zakładu i Dyrektor Szkoły: dr med. Janusz Opolski 2Zakład Koordynacji Oceny Jakości Kształcenia, Studium Metodyczno-Organizacyjne Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego Kierownik Studium: prof. dr hab. med. Krzysztof Bielecki Kierownik Zakładu: dr med. Zbigniew Węgrzyn
Streszczenie
Celem badania była ocena obowiązkowych kursów specjalizacyjnych w dziedzinie zdrowia publicznego dokonana przez słuchaczy, w szczególności poznanie wartości dydaktycznej kursów, pracy wykładowców oraz uzyskanie propozycji ewentualnych zmian w zakresie treści programowych i organizacji kursu. Przeprowadzono analizę 814 kwestionariuszy ankiety wypełnionych przez lekarzy uczestników kursów w okresie od kwietnia 2006 roku do czerwca 2007 r. Kursy w dziedzinie zdrowia publicznego prowadzone przez Szkołę Zdrowia Publicznego CMKP spełniły oczekiwania większości uczestników, poszerzając ich wiedzę o zagadnienia ważne dla lekarzy. Wykładowcy najwyższe oceny uzyskali za dobre przygotowanie i prowadzenie wykładu. Proponowane zmiany programowe najczęściej dotyczyły rozszerzenia tematyki kursu o zagadnienia prawne. Wyniki wskazują na trafność doboru treści kursów oraz przyjętej formy organizacyjnej. Badanie oceny kursów przez uczestników jest ważnym narzędziem poprawy jakości procesu dydaktycznego. Słowa kluczowe: zdrowie publiczne, specjalizacje lekarskie, ewaluacja kształcenia
Summary
The aim of participants opinion survey was to evaluate obligatory courses in public health conducted by Public Health School between April 2006 and June 2007 especially in areas of teaching quality, lecturers work and to obtain suggestions about necessary changes in program and organization. Analysis of 814 questionnaires shows that physicians (participants) feel satisfied with the course which give them important knowledge. Teaching staff was well prepared and lecturing in a proper and interesting way. Prevailing suggestions were referred to expand lectures on medical law. Results of the survey shows that program and organization of the courses were relevant. Participant evaluation seems to be important instrument for improving quality of teaching process. Key words: public health, medical specialization, evaluation of teaching process
WSTĘP
Kurs w dziedzinie zdrowia publicznego jest obowiązkowym kursem dla wszystkich lekarzy, którzy rozpoczęli specjalizację począwszy od 2004 roku (1).
Celem kursu jest zaznajomienie lekarzy, specjalizujących się w każdej specjalności, z wybranymi problemami zdrowia publicznego, niezbędnymi dla zrozumienia kompleksowych działań na rzecz zdrowia; uwarunkowań skutecznego i efektywnego funkcjonowania systemu opieki zdrowotnej oraz roli lekarza w zaspokajaniu indywidualnych oraz zbiorowych potrzeb zdrowotnych (2).
Do prowadzenia kursu uprawnione są jednostki organizacyjne, które zostały pozytywnie zaopiniowane przez konsultanta krajowego ds. zdrowia publicznego i wpisane na listę prowadzoną przez Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego. W 2008 roku uprawnienia do prowadzenia kursu w dziedzinie zdrowia publicznego posiadało 20 ośrodków (tab. 1). Ośrodki prowadzące kursy, poza Wielkopolską, znajdują się w większości w miastach będących siedzibą uczelni medycznych. Cztery ośrodki poza tymi miastami to: Gorzów Wielkopolski, Bielsko-Biała, Rzeszów i Opole.
Tabela 1. Ośrodki prowadzące kursy w dziedzinie zdrowia publicznego w 2008 roku.a)
a)Według wykazu kursów specjalizacyjnych w roku 2008 na stronie internetowej CMKP w dniu 30.06.2008 r.
Liczba kursów organizowanych przez poszczególne jednostki nie przekracza 5, wyjątkiem jest Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, które prowadzi 15 kursów. CMKP finansuje także kursy prowadzone w Instytucie Medycyny Wsi w Lublinie (5 kursów), Instytucie Medycyny Pracy w Łodzi (3 kursy) oraz Instytucie Medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego w Sosnowcu (2 kursy).
Kurs w dziedzinie zdrowia publicznego ma charakter jednolity dla lekarzy wszystkich specjalności, trwa 60 godzin, a program został zatwierdzony przez Ministra Zdrowia 29 stycznia 2004 roku. Jednolity program ramowy kursu obejmuje 21 zagadnień dotyczących zdrowia publicznego: m.in. elementy teorii zdrowia publicznego, podstawy epidemiologii, demografię, promocję zdrowia, zagadnienia prawne związane z wykonywaniem zawodu lekarza, zagadnienia etyczne, a także przedstawia modele organizacji opieki zdrowotnej w Unii Europejskiej i w różnych krajach świata. Warunkiem zaliczenia kursu jest udział w seminarium końcowym oraz pozytywny wynik kolokwium (2).
Choć wszystkie kursy niezależnie od organizatora i miejsca realizacji mają ten sam jednolity program, to dopuszczono możliwość różnych szczegółowych rozwiązań organizacyjnych. Na podstawie ogólnie dostępnych na stronie internetowej CMKP informacji można stwierdzić, że w różny sposób zaplanowano czas trwania kursów oraz ich intensywność w dniach, a także ciągłość czyli podział kursu na sesje. Kursy najczęściej prowadzone są w cyklu od 6 do 10 dni wykładowych w czasie 1-2 sesji.
CEL BADANIA
Celem badania była ocena wartości dydaktycznej kursu i wykładowców według przyjętych zmiennych oraz uzyskanie propozycji ewentualnych zmian, zarówno co do treści programowych, jak i organizacji.
MATERIAŁ I METODY
Pierwszy kurs w dziedzinie zdrowia publicznego został przeprowadzony w Szkole Zdrowia Publicznego Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego w maju 2004 roku. Do kwietnia 2006 roku lekarze wypełniali standardowy kwestionariusz oceny kursu CMKP. Od kwietnia 2006 r. wprowadzono po badaniu pilotażowym specjalnie przygotowaną ankietę.
Badaniem objęto lekarzy specjalizujących się w różnych dziedzinach medycyny, biorących udział w 15 kursach w dziedzinie zdrowia publicznego, które odbyły się w SZP CMKP w Warszawie od kwietnia 2006 roku do czerwca 2007 r.
Badanie było anonimowe, a udział dobrowolny.
Narzędzie badawcze – ankieta składało się z 10 pytań. Trzy pytania zamknięte, dotyczące poziomu spełnienia oczekiwań, stopnia poszerzenia wiedzy i oceny przydatności wiedzy przekazywanej lekarzom podczas kursu, służyły poznaniu ogólnej oceny kursu. Kolejne pytanie dotyczyło oceny wykładowców w trzech wymiarach: przygotowanie do wykładu, jasność przekazu i wzbudzenie zainteresowania słuchaczy tematem. Cztery pytania otwarte umożliwiły respondentom przedstawienie propozycji zmian w programie i organizacji kursu. Dwa pytania służyły poznaniu motywów wyboru kursu w Szkole Zdrowia Publicznego CMKP. Osobną częścią ankiety była tzw. metryczka dotycząca cech demograficznych i zawodowych słuchaczy.
Analiza wyników badania miała charakter ilościowy. Obejmowała: charakterystykę grupy, ocenę kursu, ocenę wykładowców oraz propozycje zmian w programie i organizacji kursu. Analizę przeprowadzono przy zastosowaniu: Statistical Package for the Social Since (SPSS 12,0 PL. dla Windows). Przy porównywaniu poszczególnych populacji zastosowano test chi-kwadrat, a przy porównywaniu średnich zastosowano test t-studenta. Przyjęto poziom istotności p<0,05.
WYNIKI BADANIA
Charakterystyka grupy badanej
Z 814 lekarzy biorących udział w badaniu 503 (63%) to kobiety i 281 (37%) mężczyźni. Wiek badanych zawarty był w przedziale od 27 do 56 lat, średnia wieku to 37 lat.
Wśród ankietowanych były osoby zdobywające specjalizacje podstawowe (63%) (udział kobiet 69%), szczegółowe (29%) (udział kobiet 56%) oraz specjalizacje lekarsko-dentystyczne (8%) (udział kobiet 89%). Dla prawie połowy lekarzy, częściej mężczyzn (60%) niż kobiet (47%), zdobywana specjalizacja była drugą specjalizacją. Respondenci realizowali specjalizacje w 58 z możliwych 73 dziedzin. W dziedzinach podstawowych najczęściej w chorobach wewnętrznych (14,5%), kardiologii (13,1%) i pediatrii (6,7%). Wśród specjalizacji szczegółowych najwięcej było osób zdobywających specjalizację w nefrologii (3,2%), endokrynologii (3,1%) oraz chirurgii naczyniowej (2,9%), a wśród stomatologów w stomatologii zachowawczej z endodoncją (3,3%).
Biorący udział w badaniu poproszeni o wskazanie podstawowego miejsca pracy najczęściej wskazywali szpital (78%). Poradnia specjalistyczna to podstawowe miejsce pracy dla 9%, a poradnia (gabinet) POZ 4%. Co dziesiąty ankietowany (9%) miał więcej niż jedno podstawowe miejsce pracy, przy czym najczęściej łączono zatrudnienie w szpitalu i poradni specjalistycznej.
Ankietowani lekarze pracowali w ośrodkach o różnej wielkości. Były wśród nich zarówno osoby praktykujące na wsi (1%), jak i w małych miastach (29%, w tym 10% w miastach do 50 tys. mieszkańców). Najliczniejsza grupa zatrudniona była w miastach, których liczba mieszkańców przekracza 200 tysięcy (71%).
Ustalono związek pomiędzy podstawowym miejscem pracy i wielkością ośrodka, w którym znajduje się to miejsce (p<0,0001). Dla większości lekarzy, wyjąwszy tych którzy wskazali wieś, podstawowe miejsce pracy to szpital. Odpowiednio: 77% miasto do 50 tys.; 72% miasto od 50 tys. do 200 tys. i 81% miasto powyżej 200 tys. Im mniejszy ośrodek tym większy udział mają poradnia specjalistyczna i poradnia (gabinet) POZ. Respondenci wskazujący na więcej niż jedno podstawowe miejsce pracy najczęściej praktykowali w dużych miastach.
Zaobserwowano zależność między miejscem pracy i płcią (p<0,001). Mężczyźni częściej niż kobiety pracowali w szpitalu (87% do 73%). Natomiast kobiety zdecydowanie częściej niż mężczyźni pracowały w poradniach POZ (6% do 0,5%) i poradniach specjalistycznych (12% do 5%).
Analiza wykazała, że mężczyźni częściej niż kobiety przyjeżdżali na kurs z małych miast (p<0,001). Mężczyźni z ośrodków mniejszych niż 200 tys. mieszkańców stanowili 38,5% uczestników kursu, podczas gdy kobiety w tej kategorii stanowiły 24%.
Zaobserwowano zależność między podstawowym miejscem pracy, a wiekiem (p<0,001). Częstość pracy w szpitalu zmniejsza się wraz z wiekiem. W dwóch najwyższych kategoriach wiekowych częściej wskazywane są dwa podstawowe miejsca pracy.
Ogólna ocena kursu
Na pytanie o stopień w jakim kurs zdrowia publicznego spełnił oczekiwania słuchaczy 90% respondentów odpowiedziało pozytywnie. W tym: jedna piąta (21%) ankietowanych odpowiedziała, że kurs „w pełnym stopniu” spełnił ich oczekiwania, połowa (51%) „znacznym” i co piąty (18%) „raczej znacznym”. Osoby, których oczekiwania nie zostały spełnione stanowiły prawie 10% (w stopniu „raczej nieznacznym” 3%, „nieznacznym” 6%, „w ogóle nie spełnił” 1%).
Kurs w ogóle nie spełnił oczekiwań lub spełnił je w stopniu nieznacznym najczęściej w opinii osób mających dwa podstawowe miejsca pracy (13%) i osób, których podstawowym miejscem pracy był szpital (10%) lub poradnia specjalistyczna (4%). Osoby pracujące w poradniach (gabinetach) POZ oceniły, że kurs spełnił ich oczekiwania najpełniej (p<0,003).
Wszyscy respondenci wyrazili opinię, że kurs poszerzył ich wiedzę. Na pytanie w jakim stopniu, zdecydowana większość (89%) lekarzy stwierdziła, że znacznie (46%) i raczej znacznie (43%). Odpowiedzi raczej nieznacznie (6%) i nieznacznie (5%) udzielił co 10 respondent (11%).
Analiza wykazała zależność między oceną stopnia w jakim kurs poszerzył wiedzę, a podstawowym miejscem pracy (p<0,024). Najczęściej kurs był oceniany jako znacznie poszerzający wiedzę przez osoby, których podstawowe miejsce pracy to poradnia POZ (66%) i poradnia specjalistyczna (40%). Respondenci, którzy uważali, że kurs nieznacznie poszerzył wiedzę to osoby pracujące w więcej niż jednym miejscu (15%) oraz zatrudnieni w szpitalu (11%).
Według ponad 90% respondentów wiedza przekazywana na kursie zdrowia publicznego jest ważna dla lekarza. „Tak” odpowiedziała co druga (57%) i „raczej tak” co trzecia (36%) osoba. Przeciwnego zdania był co 20 ankietowany („raczej nie” 4% i „nie” 1%), a co pięćdziesiąty (2%) nie miał zdania.
Pogląd, że wiedza przekazywana na kursie jest ważna dla lekarza, wyrażały wszystkie osoby pracujące w poradniach POZ. Osób przeciwnego zdania w pozostałych grupach było niewiele. Ich udział wahał się od 1,5% w poradniach specjalistycznych do 7,5% w więcej niż jednym miejscu pracy (p<0,014).
Ocena wykładowców
Wśród 23 wykładowców prowadzących zajęcia w ramach kursu w dziedzinie zdrowia publicznego 16 posiadało tytuły naukowe. Trzy osoby były profesorami medycyny, cztery posiadały tytuł doktora habilitowanego, w tym dwie w zakresie nauk medycznych. Z dziewięciu wykładowców mających doktorat, siedmiu było doktorami medycyny.
Wykładowców oceniano w skali od 1 do 6, gdzie 1 oznaczało ocenę niedostateczną, a 6 ocenę celującą, w trzech kategoriach: przygotowanie do wykładu, jasność wykładu oraz umiejętność wzbudzenia zainteresowania tematem wykładu.
We wszystkich kategoriach przeważały oceny pozytywne, przy czym najczęściej wykładowcy otrzymywali oceną bardzo dobrą. Zwraca uwagę że oceny bardzo dobre i celujące wybierane były w każdej kategorii przez przynajmniej 70%, a w kategorii przygotowanie przez ponad 80% słuchaczy. Oceny niedostateczne i mierne w żadnej kategorii nie przekroczyły 3%. Niewiele było ocen dostatecznych i mało ocen dobrych (tab. 2).
Tabela 2. Częstość ocen wykładowców w % w kategorii: przygotowanie wykładu, jasność przekazu i zainteresowanie tematem wykładu.
Najwyższe średnie ocen wykładowcy SZP CMKP otrzymali za przygotowanie do wykładu (5,2)(86%) i jasność przekazu (5)(84%), a najniższe za wzbudzenie zainteresowania słuchaczy tematem (4,9)(82%).
Najniższa średnia ocen z trzech wymiarów jednego wykładowcy wynosiła 4,5047 (75%) z kolei najwyższa 5,5109 (92%). Jedenastu wykładowców osiągnęło średnią powyżej 5. Średnia ocen dla wszystkich wykładowców wynosiła 5,0281 (84%).
Analiza średnich przy wykorzystaniu testu t-studenta wskazała na zależność średnich ocen od rodzaju wykształcenia i tytułu naukowego wykładowcy, a nie wykazała zależności z płcią. Wykładowcy będący lekarzami byli średnio wyżej oceniani niż wykładowcy którzy nie ukończyli akademii medycznej (p<0,003). Wykładowcy nie mający stopni naukowych byli oceniani lepiej niż ci z tytułami. Średnio najgorzej oceniano profesorów, następnie doktorów habilitowanych i doktorów. Doktorzy habilitowani byli średnio lepiej oceniani niż profesorowie p<0,008, podobnie jak dr p<0,002 i mgr/lek. p<0,001. Porównanie doktorów habilitowanych i doktorów nie wykazało istotnej różnicy. Doktorzy habilitowani byli oceniani gorzej niż magistrzy.
Propozycje zmian programu i organizacji kursów
Propozycje zmian w programie i organizacji kursu były nieliczne.
Wśród 129 propozycji rozszerzenia programu kursu najwięcej dotyczyło rozszerzenia zajęć o zagadnienia związane z prawem (60%) w tym prawo cywilne, prawo karne, prawo pracy, jak i prawo medyczne. Ponadto pojawiały się propozycje rozszerzenia zagadnień z zakresu orzecznictwa lekarskiego (6%), bioterroryzmu (6%) i ekonomii (3%).
Na pytanie co można pominąć w programie kursu spośród 102 propozycji najwięcej dotyczyło następujących zagadnień: bioterroryzmu (16%), etyki (9%), państwowej inspekcji sanitarnej (7%), zespołu metabolicznego (7%), historii zdrowia publicznego (4%) oraz ekonomiki zdrowia (4%).
Wśród 143 proponowanych zmian organizacyjnych, ponad 75% dotyczyło zmian związanych z czasem kursu. Proponowano skrócenie czasu trwania kursu, (w tym prowadzenia kursu w jednej części), skrócenie wykładów i wprowadzenie większej liczby przerw w trakcie kursu oraz wprowadzenie jednej dłuższej przerwy między wykładami. Respondenci życzyli sobie również więcej czasu na dyskusję i pytania.
Powody wpływające na wybór kursu w SZP CMKP
Respondenci poproszeni o podanie motywów, które wpłynęły na wybór kursu w SPZ CMKP najczęściej wskazywali na „dogodne miejsce” (37%). Następne w kolejności znalazły się „bezpłatność” (32%), „dobra opinia o CMKP” (23%) i „rekomendacje kolegów” (8%).
Z kolei zapytani o najważniejszy powód najczęściej wskazywali „dogodne miejsce” (62%). Co piąta osoba (18%) jako najbardziej istotne w wyborze SZP CMKP uznała dobrą opinię tego ośrodka i brak opłat za kurs (17%). Rekomendacje kolegów były decydujące dla (3%) respondentów.
PODSUMOWANIE
Kurs spełnił oczekiwania zdecydowanej większości uczestników i w ich ocenie poszerzał wiedzę o zagadnienia ważne dla lekarzy. Wykładowcy byli oceniani bardzo dobrze i celująco przez ponad 70% słuchaczy. Najwyższe oceny uzyskali w kategoriach przygotowania wykładu i jasności przekazu, najniższe w kategorii wzbudzenie zainteresowania słuchaczy tematem.
Niewielka liczba odpowiedzi na pytanie o propozycje zmian w programie i organizacji kursu w porównaniu do liczby osób biorących udział w badaniu wskazuje, że tylko nieliczni respondenci dostrzegali potrzebę jakichkolwiek zmian w programie i organizacji kursu. Dotyczyły one głównie rozszerzenia zagadnień związanych z różnymi aspektami prawa. Postulaty zmian organizacyjnych skupiały się na propozycji wprowadzenia rozwiązań zmniejszających liczbę wielogodzinnych wykładów, oraz ograniczenia liczby sesji kursu. Z drugiej strony należy pamiętać jednakże o tym, że pytania badające ten aspekt miały charakter otwarty, a uczestnicy wypełniali ankietę na koniec zajęć.
W sytuacji kiedy wszyscy lekarze realizujący specjalizację mają pełną swobodę w wyborze ośrodka prowadzącego kurs nie jest zaskoczeniem, że najważniejszym motywem podjęcia kursu w SZP CMKP była „dogodna lokalizacja”. Kolejne motywy to bezpłatność szkolenia i dobra opinia o CMKP. Najmniej istotne były rekomendacje kolegów.
WNIOSKI
1. Badanie oceny kursu przez uczestników stanowi dla organizatora źródło wiedzy o własnej działalności dydaktycznej, a jej systematyczne powtarzanie pozwala kontrolować jakość kształcenia.
2. Uczestnicy kursów bardzo wysoko oceniają wartość dydaktyczną; wykładowców oraz organizację zajęć.
3. Wyniki badania wskazują na trafność zakresu programowego, a także przyjętej formy organizacyjnej.
4. Wskazane byłoby rozważenie przeprowadzenia ogólnopolskiego badania wieloośrodkowego oceniającego obowiązkowy, jednolity kurs specjalizacyjny w dziedzinie zdrowia publicznego.
1)Praca finansowana częściowo w ramach projektu CMKP 501-2-4-02-40/07 Piśmiennictwo
1. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 4 kwietnia 2003 roku zmieniające rozporządzenie w sprawie specjalizacji lekarzy i lekarzy dentystów (Dz. U. nr 85, poz. 784).
2. Program jednolitego kursu specjalizacyjnego w zakresie zdrowia publicznego dla lekarzy specjalizujących się we wszystkich specjalnościach.http://www.cmkp.edu.pl/kurs%20zdrowie%20publiczne.htm
otrzymano/received: 2008-12-19 zaakceptowano/accepted: 2009-03-05 Adres/address: *Janusz Opolski Zakład Ekonomiki, Prawa i Zarządzania, Szkoła Zdrowia Publicznego, Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego ul. Kleczewska 61/63, 01-826 Warszawa tel.: (0-22) 560-11-31 e-mail: jopolski@cmkp.edu.pl The whole paper Jednolity, obowiązkowy dla wszystkich lekarzy kurs specjalizacyjny w dziedzinie zdrowia publicznego – w ocenie słuchaczy Szkoły Zdrowia Publicznego CMKP1) is also available at On-line Medical Library. |
  Please click on selected cover
 |
Chcesz być na bieżąco? Polub nas na Facebooku: strona Wydawnictwa na Facebooku |