|
© Borgis - Postępy Nauk Medycznych 4, s. 256-263
*Anna Wilmowska-Pietruszyńska
Zabezpieczenie społeczne ryzyka choroby i jej następstw – niezdolności do pracy i niezdolności do samodzielnej egzystencji w Polsce. Stan aktualny i proponowane zmiany
Social securing of the risk of sickness and its consequences: incapacity for work and inability to live unassisted, in Poland. The present situation and proposed changes
Zakład Orzecznictwa Lekarskiego i Ubezpieczeń Szkoły Zdrowia Publicznego Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego
Kierownik Zakładu: dr hab. med. Anna Wilmowska-Pietruszyńska Streszczenie
Zagrażające zdrowiu, życiu lub zdolności do pracy zdarzenia losowe powodują często nieodwracalne straty, których człowiek nie jest w stanie wyrównać we własnym zakresie. Problem zabezpieczenia społecznego takich ryzyk socjalnych jak choroba i jej następstwa w postaci niezdolności do pracy i niezdolności do samodzielnej egzystencji towarzyszy ludzkości od zarania dziejów. System zabezpieczenia społecznego jest szczególnie istotną dziedziną polityki społecznej, gdyż bezpieczeństwo socjalne zajmuje czołowe miejsce wśród wartości i potrzeb ludzkich. W artykule przedstawiono system zabezpieczenia społecznego ryzyka choroby i jej następstw w naszym kraju, ze szczególnym uwzględnieniem roli orzecznictwa lekarskiego i rehabilitacji. Omówiono efekty reformy systemu ubezpieczeń społecznych wprowadzonej w 1996 i 1998 r. Przedstawiono także propozycje zmian w ubezpieczeniu społecznym ryzyka choroby, z uwzględnieniem dalszych zmian w dziedzinie rehabilitacji i orzecznictwa lekarskiego dla celów przyznania świadczeń z zabezpieczenia społecznego. Słowa kluczowe: zabezpieczenie społeczne, ubezpieczenie społeczne, niezdolność do pracy, niezdolność do samodzielnej egzystencji, rehabilitacja, orzecznictwo lekarskie
Summary
Incidents that endanger our lives, health or work capacity often cause irreversible damages a man is not able to compensate on his own. The problem of social securing of such social risks as a sickness and its consequences such as incapacity for work and inability to live unassisted has been known to humanity since the beginning of its history. The system of social security is a particularly significant part of the social policy because social security holds a most important place among human values and needs. The article presents the system of social securing of the risk of sickness and its consequences in our country with special regard to the role of medical certification and rehabilitation. Results of the social insurance system reform implemented in 1996 and 1998 have been discussed. Proposals of changes in the social insurance of the risk of sickness, with taking into account further changes in the field of rehabilitation and medical certification for the purposes of granting allowances from the social security have been presented. Key words: social security, social insurance, work incapacity, inability to live unassisted, rehabilitation, medical certification
Zagrażające zdrowiu, życiu lub zdolności do pracy zdarzenia losowe powodują często nieodwracalne straty, których człowiek nie jest w stanie wyrównać we własnym zakresie.
Problem zabezpieczenia społecznego takich ryzyk socjalnych jak choroba i jej następstwa w postaci niepełnosprawności (niezdolności do pracy) i niesamodzielności (niezdolności do samodzielnej egzystencji) towarzyszy ludzkości od zarania dziejów.
System zabezpieczenia społecznego jest szczególnie istotną dziedziną polityki społecznej. Jest on określony w aktach prawnych Organizacji Narodów Zjednoczonych, Międzynarodowej Organizacji Pracy, Światowej Organizacji Zdrowia, Rady Europy i Unii Europejskiej. Pozostaje on w związku z bezpieczeństwem socjalnym zajmującym czołowe miejsce wśród wartości i potrzeb ludzkich. Bezpieczeństwo socjalne jest jednym z podstawowych praw obywatelskich i społecznych.
Potrzeba bezpieczeństwa socjalnego istnieje przed wystąpieniem zdarzeń losowych i ich skutków. Dobrze funkcjonujący system zabezpieczenia społecznego wyzwala człowieka od obawy przed skutkami ryzyk społecznych, a co za tym idzie – stwarza więcej przestrzeni dla aktywności zawodowej, gospodarczej, społecznej i politycznej.
Konwencja nr 102 Międzynarodowej Organizacji Pracy o minimalnych normach zabezpieczenia społecznego z 1952 r. określiła zakres przedmiotowy zabezpieczenia społecznego, a mianowicie:
1. opiekę leczniczą,
2. zasiłki w razie choroby,
3. zasiłki w razie braku pracy,
4. świadczenia na starość,
5. świadczenia w razie wypadku przy pracy lub choroby zawodowej,
6. świadczenie w razie macierzyństwa,
7. zasiłki rodzinne,
8. świadczenie w razie inwalidztwa,
9. świadczenie w razie śmierci żywiciela rodziny.
W realizacji zabezpieczenia społecznego stosuje się trzy techniki administracyjno-finansowe:
1. Ubezpieczenie społeczne – system zagwarantowanych ustawowo i związanych z pracą świadczeń o charakterze roszczeniowym (na wniosek osoby ubezpieczonej), pokrywający straty spowodowane zdarzeniami losowymi. Zadania te są realizowane przez zobowiązane do tego instytucje ze środków finansowych pochodzących z rozłożenia ciężaru tych świadczeń w całości lub w części na zbiorowość osób do nich uprawnionych. Zalicza się tu: ubezpieczenie chorobowe, rentowe, wypadkowe.
2. Zaopatrzenie społeczne – również ma charakter roszczeniowy. Świadczenia są finansowane z funduszy publicznych (podatków). Ustawowo określona jest ich wysokość i warunki udzielania. Mogą przysługiwać obywatelom danego kraju należącym do określonej grupy zawodowej lub społecznej (np. zaopatrzenie służb mundurowych).
3. Pomoc społeczna – świadczenia są przyznawane indywidualnie z funduszy publicznych osobom wnioskującym o te świadczenia. Przyznanie świadczeń jest poprzedzone zbadaniem warunków życia tych osób, a warunki nabycia prawa do tych świadczeń są określone w obowiązującym prawie.
Zapewnienie funkcjonowania systemu zabezpieczenia społecznego należy do funkcji i zadań państwa. W systemie tym duży udział mają także inne podmioty, w tym pracodawcy.
W myśl art. 67 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 roku obywatel ma prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego.
W myśl art. 68 Konstytucji każdy obywatel ma prawo do ochrony zdrowia. Obywatelom niezależnie od ich sytuacji materialnej władze publiczne zapewniają równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej, finansowanej ze środków publicznych.
Niepełnosprawność według Światowej Organizacji Zdrowia to wynikające z uszkodzenia i upośledzenia funkcji organizmu, ograniczenie lub brak zdolności do wykonywania czynności w sposób lub w zakresie uważanym za normalny dla człowieka.
Według Światowej Organizacji Zdrowia niepełnosprawnymi są osoby, które nie mogą częściowo lub całkowicie zapewnić sobie możliwości samodzielnego normalnego życia indywidualnego i społecznego, na skutek wrodzonego lub nabytego upośledzenia sprawności fizycznych i/lub psychicznych.
Europejskie Forum Niepełnosprawności Parlamentu Europejskiego w 1994 r. zdefiniowało osobę niepełnosprawną jako jednostkę w pełni swych praw, znajdującą się w sytuacji upośledzającej ją na skutek barier środowiskowych, ekonomicznych i społecznych, których z powodu występujących u niej uszkodzeń nie może przezwyciężyć w taki sposób, jak inni ludzie.
W I Rewizji Międzynarodowej Klasyfikacji Niepełnosprawności przyjęto podział skutków choroby na:
– uszkodzenia dotyczące nieprawidłowości budowy i wyglądu ciała oraz funkcji narządów lub układów organizmu,
– niezdolność, skutki uszkodzenia utrudniają wykonywanie czynności i w znacznym stopniu osłabiają aktywność danej osoby,
– ograniczenia w rolach, są następstwem uszkodzenia i niezdolności, mając wpływ na relacje międzyludzkie i przystosowanie do otoczenia.
II Rewizja Międzynarodowej Klasyfikacji Niepełnosprawności (ICF) ogłoszona przez WHO w 2001 roku przyjmuje całościowy model niepełnosprawności łączący sferę medyczną i społeczną.
Obejmuje ona zależności występujące między:
– uszkodzeniami,
– ograniczeniem aktywności,
– ograniczeniem uczestnictwa w życiu społecznym, uwarunkowane czynnikami osobniczymi lub środowiskowymi
Osobą niesamodzielną (niezdolną do samodzielnej egzystencji) jest osoba, która w wyniku następstw choroby lub urazu wymaga stałej lub długotrwałej opieki i pomocy osób drugich w wykonywaniu zwyczajnych czynności dnia codziennego w zakresie odżywiania, przemieszczania się, pielęgnacji ciała oraz zaopatrzenia gospodarstwa domowego.
System zabezpieczenia społecznego w Polsce przedstawia tabela 1.
Tabela 1. Zabezpieczenie społeczne w Polsce.
Środki na zabezpieczenie społeczne choroby i jej następstw pochodzące ze składek lub budżetu państwa są obecnie ograniczone i musi istnieć sprawnie funkcjonujący system prawny i organizacyjny ich właściwego wydatkowania, zarówno jeśli chodzi o prewencję, diagnostykę, leczenie i rehabilitację, jak i zastąpienie faktycznie utraconych, w wyniku następstw choroby, zarobków (zasiłki chorobowe, świadczenia rehabilitacyjne, renty), a także stworzenie możliwości pomocy w postaci zatrudnienia poprzez zorganizowaną rehabilitację medyczną, zawodową i społeczną oraz tworzenia stanowisk pracy dostosowanych do możliwości funkcjonalnych tych osób.
ŹRÓDŁA FINANSOWANIA ZABEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO
Ryzyko choroby
Ubezpieczenie zdrowotne (NFZ) jest finansowane ze składek w wysokości 9% podstawy wymiaru (7,75% jest odpisywane od podatku). Składkę za rolników finansuje budżet Państwa.
Ubezpieczenie chorobowe.
Fundusz chorobowy FUS – składka 2,45% podstawy wymiaru.
Fundusz chorobowy KRUS – składka 24 PLN/miesięcznie.
Budżet Państwa.
Ryzyko niezdolności do pracy lub służby i niezdolności do samodzielnej egzystencji
Fundusz rentowy FUS – składka 6% podstawy wymiaru miesięcznie (4,5% pracodawca, 1,5% pracobiorca)
Fundusz emerytalno-rentowy KRUS – składka 60 PLN//miesięcznie.
Budżet Państwa.
Wydatki – rok 2007
Ubezpieczenie zdrowotne (NFZ) – około 40 miliardów PLN.
Ubezpieczenie chorobowe
Tabela 2. Zasiłki chorobowe z tytułu czasowej niezdolności do pracy (w tys.)
RAZEM
7 645 321,3 PLN
7,6 miliarda PLN
Ubezpieczenie rentowe
Tabela 3. Renty z tytułu niezdolności do pracy/służby.
RAZEM
22 386 958 PLN
22,3 miliarda PLN
Świadczenia rentowe z tytułu niezdolności do pracy//służby dla służb mundurowych (MON, MSWiA, MS), inwalidów wojennych, osób represjonowanych oraz renty socjalne są finansowane z budżetu państwa.
Renty rodzinne przedstawiono w tabeli 4.
Tabela 4. Renty rodzinne.
RAZEM
20 438 723,6 PLN
20,4 miliarda PLN
Źródło: ZUS – opracowanie własne.
Dodatki pielęgnacyjne
1 000 000 osób z orzeczeniem niezdolności do samodzielnej egzystencji.
1 821 961 osób powyżej 75. roku życia.
RAZEM kwota świadczeń – ponad 5 000 000 000 PLN (pięć miliardów PLN).
Wysokość dodatku pielęgnacyjnego – 163,15 PLN miesięcznie.
Orzecznictwo lekarskie
Orzecznictwo lekarskie jest niezbędnym elementem zabezpieczenia społecznego.
Istotą orzecznictwa lekarskiego jest wypowiadanie się – dla różnych celów i w różnej formie – o wnioskach wynikających ze stwierdzonych badaniem odchyleń od stanu zdrowia.
Orzeczenie lekarskie ma istotne znaczenie dlatego, że w wielu przypadkach może od niego zależeć los człowieka, jego zdrowie, warunki bytowe, a nawet wolność i honor. Każdy lekarz, wydając orzeczenie lekarskie, powinien zdawać sobie sprawę z odpowiedzialności i z olbrzymiego kredytu zaufania, jakim obdarzyło go społeczeństwo. Toteż żadne względy wynikające ze współczucia, litości, powiązań zawodowych i towarzyskich nie mogą mieć wpływu na treść orzeczenia lekarskiego.
Każdy lekarz, wydając orzeczenie, analizuje stan faktyczny i wysnuwa wnioski. Orzeczenie powinno być zgodne z aktualnym stanem wiedzy medycznej i przepisami prawa w danej dziedzinie, a także z etyką i sumieniem wydającego je lekarza.
Orzeczenie lekarskie jest dokumentem od którego może zależeć dalszy los pacjenta, dlatego każdy lekarz, który je wydaje powinien być świadom tego, że wartość dowodowa orzeczenia lekarskiego nie może budzić wątpliwości.
Każde orzeczenie lekarskie powinno być zgodne ze stwierdzonym stanem faktycznym, aktualnym stanem wiedzy medycznej, przepisami prawa i etyką lekarską.
Nieznajomość zasad orzecznictwa lekarskiego i aktów prawnych w tym zakresie może niejednokrotnie skutkować tragedią ludzką. Może być także przyczyną nadmiernego wzrostu wydatków publicznych, doprowadzając do kryzysu finansów publicznych.
Reforma orzecznictwa lekarskiego
W latach 90-tych poprzedniego stulecia zaobserwowano niepokojący systematyczny wzrost liczby osób niepełnosprawnych pobierających renty inwalidzkie.
Z inicjatywy lekarzy zajmujących się problemami zabezpieczenia społecznego i odgrywającego w nim podstawową rolę orzecznictwa lekarskiego podjęto działania mające na celu racjonalizację wydatków publicznych w tym zakresie.
Dokonano analizy i podjęto współpracę i wymianę doświadczeń z instytucjami ubezpieczeń społecznych innych krajów. W wyniku tych działań i szerokich konsultacji 1.IX.1997 r. weszła w życie ustawa z 28 czerwca 1996 r. o zmianie niektórych ustaw o zaopatrzeniu emerytalnym i ubezpieczeniu społecznym. Ustawa ta, popularnie zwana orzeczniczą, stanowiła jeden z elementów przyjętego przez Radę Ministrów 16 maja 1996 r. „Programu reformy ubezpieczeń społecznych” w zakresie dotyczącym zmiany zasad i trybu przyznawania rent inwalidzkich. Mocą tej ustawy wprowadzono:
– w miejsce dotychczasowej renty inwalidzkiej – rentę z tytułu niezdolności do pracy,
– zamiast pojęcia „inwalidztwo” – pojęcie „niezdolność do pracy”,
– w miejsce, przeprowadzanych z urzędu, badań kontrolnych stanu inwalidztwa – renty stałe i okresowe
– jednoosobowe i jednoinstancyjne orzekanie o niezdolności do pracy i jej stopniu,
– nowy rodzaj świadczenia z ubezpieczenia społecznego – rentę szkoleniową,
– podział na orzecznictwo o niezdolności do pracy do celów rentowych i orzecznictwo o stopniu niepełnosprawności.
Podstawowe znaczenie miało uzależnienie prawa do renty od utraty lub istotnego ograniczenia zdolności do pracy zarobkowej, co należy wyraźnie podkreślić, ponieważ oznaczało to całkowitą zmianę dotychczasowej filozofii orzekania o inwalidztwie. Intencją wprowadzonych zmian nie było zaostrzenie kryteriów orzeczniczych. Chodziło przede wszystkim o taką racjonalizację systemu, aby renty otrzymywali ubezpieczeni, którzy rzeczywiście utracili zdolność do osiągania dochodów z pracy, i którym ta renta powinna zastąpić część utraconego dochodu. Celem nadrzędnym było przekształcenie dotychczasowego systemu rentowego w rzeczywiste ubezpieczenie ryzyka utraty zdolności do pracy i zarobkowania. Zakładano, że priorytetowe staną się wszelkie działania z zakresu rehabilitacji medycznej i zawodowej zmierzające do przywrócenia ubezpieczonym zdolności do pracy, i że w związku z tym renty z tytułu niezdolności do pracy będą przyznawane w przypadkach, gdy działania rehabilitacyjne nie rokują powodzenia lub okażą się nieskuteczne.
Nadal jednak, może już nie w tak dużej liczbie, obserwowano wzrost liczby osób pobierających renty inwalidzkie, czyli nadal ulegał zwiększeniu portfel rentowy.
Następnym postulowanym działaniem w przygotowywanym projekcie zabezpieczenia ryzyka choroby drogą ubezpieczeń zdrowotnych było połączenie funduszu zdrowotnego z chorobowym, czyli ubezpieczenie ryzyka choroby w jednym ubezpieczeniu, bowiem od prawidłowości diagnostyki, leczenia i rehabilitacji w większości przypadków zależy długość okresu czasowej niezdolności do pracy, a więc zależą od tego wydatki na świadczenia pieniężne z tytułu choroby. Niestety nie udało się tego zrealizować.
25 czerwca 1999 r. weszła w życie ustawa o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa; ustawa stworzyła możliwość prowadzenia kontroli prawidłowości wystawiania zaświadczeń lekarskich i orzekania o czasowej niezdolności do pracy przez lekarzy orzeczników ZUS. Nowe przepisy wprowadziły wydawanie przez ZUS upoważnień dla lekarzy orzekających o czasowej niezdolności do pracy. Jedynie zaświadczenia lekarskie wystawione przez upoważnionych lekarzy mogą stanowić podstawę do wypłaty zasiłków chorobowych.
W razie stwierdzenia uchybień w wystawianiu zaświadczeń lekarskich o czasowej niezdolności do pracy ZUS może zastosować sankcje polegające na okresowym (do 12 miesięcy) cofnięciu lekarzowi upoważnienia do wystawiania tych zaświadczeń. W ramach Kompleksowego Systemu Informatycznego w ZUS powstał podsystem rejestrujący zwolnienia lekarskie, który umożliwia wytypowanie do kontroli zaświadczeń lekarskich w oparciu m.in. o rodzaj jednostki chorobowej, długość okresu czasowej niezdolności do pracy. Lekarze orzecznicy ZUS uzyskali prawo do przeprowadzenia badania kontrolnego ubezpieczonego w przypadku, kiedy wydane zaświadczenie lekarskie nasuwa wątpliwości co do prawidłowości orzekania o czasowej niezdolności do pracy. Na podstawie wyników badania lekarz orzecznik może ustalić wcześniejszą datę ustania niezdolności do pracy niż wskazana w kontrolnym zaświadczeniu lekarskim, co jest podstawą do wydania decyzji o ustaniu prawa do zasiłku chorobowego.
Rehabilitacja „przedrentowa”
Nie można pominąć również w tej reformie działań w zakresie wczesnej rehabilitacji, mających na celu zapobieganie inwalidztwu lub zmniejszanie jego stopnia.
Niedocenianie roli rehabilitacji w procesie leczenia powoduje wzrost liczby osób pobierających świadczenia rentowe, a więc wzrost nakładów finansowych na te świadczenia.
Dlatego więc zintensyfikowano działania w zakresie rehabilitacji tworząc system rehabilitacji „przedrentowej” (wzorem innych krajów) stosując zasadę:
prewencja → rehabilitacja → kompensacja
System ten służy poprawie lub przywróceniu zdolności do pracy zarobkowej.
Badania systematycznie prowadzone przez Departament Statystyki ZUS wykazują, że po upływie 12 m-cy od ukończenia rehabilitacji ponad 1/3 osób rehabilitowanych nie pobiera świadczeń z FUS. Wyniki te wskazują na wymierne korzyści dla osób ubezpieczonych zarówno pod względem medycznym (znaczna poprawa stanu zdrowia i funkcji organizmu, umożliwiająca powrót do pracy zarobkowej), jak i ich sytuacji społeczno-ekonomicznej. Ponadto powracając do pracy osoba ubezpieczona staje się ponownie składkodawcą, zasilając fundusz ubezpieczeń społecznych.
Renta szkoleniowa
Wprowadzono również nowe świadczenie – rentę szkoleniową dla osób, które utraciły w następstwie choroby zdolność do pracy w swoim wyuczonym zawodzie, ale rokują powrót zdolności do pracy po przekwalifikowaniu.
Dla realizacji przekwalifikowania zawodowego istnieje potrzeba stworzenia – wzorem innych krajów europejskich – specjalnych ośrodków rehabilitacji zawodowej. Obecnie słabym punktem programu rehabilitacji zawodowej są kłopoty z organizacją odpowiednich kursów przez urzędy pracy, z uwagi m.in. na niedostateczne środki finansowe oraz ograniczenia lokalnych rynków pracy.
Szkolenie lekarzy w zakresie orzecznictwa lekarskiego
Należy również podkreślić, że po wielu latach starań, dopiero 24 maja 1999 roku Minister Zdrowia i Opieki Społecznej w drodze rozporządzenia w sprawie stażu podyplomowego lekarzy wprowadził staż z zakresu orzecznictwa lekarskiego w wymiarze 16 godzin. W roku 2007 uznano orzecznictwo lekarskie w drodze rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 27 czerwca – jako umiejętność w zakresie węższych dziedzin medycyny.
EFEKTY WPROWADZONYCH REFORM
Wprowadzona w 1997 r. reforma ubezpieczenia rentowego, w tym orzecznictwa lekarskiego o niezdolności do pracy, a w 1999 r. reforma ubezpieczenia chorobowego, w tym kontrola orzekania o czasowej niezdolności do pracy, jak również działania ZUS w zakresie prewencji rentowej spowodowały spadek liczby pierwszorazowych świadczeń rentowych z 315,8 tys. przyznanych w 1991 r. do 50,1 tys. w 2007 r. (po 10 latach funkcjonowania nowego systemu), a także spadek liczby osób pobierających rentę z tytułu niezdolności do pracy z 2 704,1 tys. w 1999 r., do 1474,0 tys. w 2007 r.
Liczbę świadczeniobiorców, którym przyznano renty w latach 1990-2007 przedstawia rycina 1.
 Ryc. 1. Liczba świadczeniobiorców, którym przyznano rentę w latach 1990-2007.
Przeciętną miesięczną liczbę osób pobierających renty w latach 1990-2007 przedstawia rycina 2.a)
 Ryc. 2. Przeciętna miesięczna liczba osób pobierających renty w latach 1990-2007.
W 1998 r. liczba dni absencji chorobowej finansowana z Funduszu Chorobowego wynosiła 1690770, a w 2007 r. – 96002,9 dni czyli uległa zmniejszeniu o około 40%.
Równie ważne są efekty ekonomiczne wprowadzonych reform w postaci istotnego zmniejszenia wydatków na świadczenia rentowe z tytułu niezdolności do pracy (tab. 5).
Tabela 5. Wypłaty rent z tytułu niezdolności do pracy (FUS) w latach 1999-2007.
Analiza danych statystycznych dotyczących wypłacanych zasiłków chorobowych i rent z tytułu niezdolności do pracy wskazuje, że podjęte działania, tj. prewencja rentowa, w tym rehabilitacja lecznicza i zawodowa oraz reforma orzecznictwa lekarskiego w ubezpieczeniach społecznych, były słusznym kierunkiem zmian mających na celu zmniejszenie liczby osób niezdolnych do pracy w następstwie chorób lub urazów oraz wypłat świadczeń z ubezpieczenia społecznego uzależnionych od stanu zdrowia i upośledzenia funkcji organizmu.
Działania te przyniosły więc pozytywne efekty zarówno dla osób ubezpieczonych jak i dla Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, a także dla całego społeczeństwa.
Podsumowanie
W międzynarodowej klasyfikacji niepełnosprawności, opublikowanej w 2001 r. przez Światową Organizację Zdrowia, wskazano na konieczność podjęcia wszelkich działań zapobiegających powstawaniu niepełnosprawności, a także umożliwiających osobom niepełnosprawnym powrót do pełnego uczestnictwa w życiu społecznym i zawodowym, dla dobra ich samych i dla dobra całego społeczeństwa. W większości krajów świata stosowana jest zasada właściwej kolejności działań tj. prewencja, wczesna prawidłowa diagnostyka, leczenie, rehabilitacja i na końcu kompensacja. Działania prewencyjne powinny skutecznie zapobiegać utracie zdrowia, a w konsekwencji utracie zdolności do pracy.
Racjonalizacja systemu opieki zdrowotnej powinna sprawić, aby każdy pacjent był diagnozowany w jak najwcześniejszym okresie choroby. Wczesne rozpoznanie choroby i wczesne wdrożenie właściwego leczenia i rehabilitacji mogą przywrócić dobry stan zdrowia i zapobiegać ewentualnym trwałym następstwom chorób, a co za tym idzie zmniejszyć koszty długotrwałego leczenia i niezdolności do pracy.
Aktualnie toczące się w naszym kraju dyskusje na temat zabezpieczenia ryzyka choroby ograniczają się głównie do problemów związanych ze zwiększeniem nakładów finansowych na ochronę zdrowia, poprzez m.in. wprowadzenie współpłacenia przez pacjentów, wprowadzenie ubezpieczeń dodatkowych, a także ustalenie okresu, w którym płatnikiem zasiłku chorobowego z tytułu czasowej niezdolności do pracy ma być pracodawca lub zakład ubezpieczeń społecznych, pomijając istotne merytorycznie zagadnienia mogące doprowadzić do dalszej racjonalizacji wydatków w tym zakresie.
Dla dalszej racjonalizacji wydatków publicznych związanych z finansowaniem ryzyka choroby i jej następstw należałoby rozważyć:
1. Wprowadzenie jednolitego ubezpieczenia ryzyka choroby obejmującego zarówno świadczenia zdrowotne (diagnostyka, leczenie, rehabilitacja) jak i świadczenia pieniężne (zasiłki chorobowe, świadczenia rehabilitacyjne).
Obecny system oddzielenia kosztów diagnostyki leczenia i rehabilitacji od kosztów świadczeń pieniężnych z tytułu czasowej niezdolności do pracy spowodowanej chorobą może powodować tendencje do „oszczędności” w procesach diagnostyczno-leczniczo-rehabilitacyjnych prowadzących do opóźnienia wdrożenia właściwego leczenia i rehabilitacji, co z kolei może skutkować niepełnosprawnością a nawet niesamodzielnością pacjenta. W efekcie może to generowań znacznie większe koszty społeczne (świadczenia z tytułu niepełnosprawności i niesamodzielności są wypłacane przez inne niż Narodowy Fundusz Zdrowia instytucje zabezpieczenia społecznego). Natomiast środki na te świadczenia pochodzą zarówno ze składek na ubezpieczenie społeczne, jak i z podatków (świadczenia finansowane z budżetu państwa).
2. Wprowadzenie w połączonym funduszu chorobowym kontroli prawidłowości i jakości całego procesu diagnostyczno-leczniczo – rehabilitacyjno-orzeczniczego przez służby medyczne ubezpieczenia chorobowego. Służby te powinny dokonywać kontroli i analizy:
– celowości, kompletności i kosztów badań diagnostycznych niezbędnych dla postawienia w jak najwcześniejszym okresie choroby prawidłowego jej rozpoznania,
– zasadności stosowanego leczenia,
– procesu kompleksowej rehabilitacji,
– dokumentowania procesów diagnostyczno-leczniczo-rehalbilitacyjnych,
– prawidłowości orzekania o czasowej niezdolności do pracy z tytułu choroby.
3.Opracowanie i wdrożenie Narodowego Programu Rehabilitacji.
Konsolidacja środków finansowych na rehabilitację aktualnie wydatkowanych przez różne instytucje oraz odpowiednia organizacja systemu i modelu rehabilitacji doprowadziłaby do zwiększenia dostępu do rehabilitacji, w tym również jej efektywności, a także stworzyłaby warunki do stosowania zasad Polskiej Szkoły Rehabilitacji rekomendowanej przez Światową Organizację Zdrowia, czyli powszechności, kompleksowości, wczesnego rozpoczynania i ciągłości.
4. Wprowadzenie ubezpieczeń „pielęgnacyjnych”.
Dla zachowania godności ludzkiej osób, które w wyniku zdarzeń losowych (choroba, uraz) stały się niezdolne do samodzielnej egzystencji i wymagają opieki osób drugich. Dodatek pielęgnacyjny w wysokości 163,15 PLN miesięcznie nie pozwala na pokrycie nawet części kosztów pielęgnacji i opieki.
5. Ujednolicenie zasad orzekania o niepełnosprawności, niezdolności do pracy lub służby z uwzględnieniem doświadczeń innych krajów, a także w oparciu o Międzynarodową Klasyfikację Niepełnosprawności (WHO – Genewa 2001).
Celowe byłoby powołanie wzorem innych krajów (USA, Włochy, Węgry) wyspecjalizowanej jednostki, np. Instytutu Orzecznictwa Lekarskiego, którego jednym z najważniejszych zadań byłoby tworzenie standardów orzeczniczych dostosowanych do aktualnego stanu wiedzy medycznej, obowiązujących w systemie zabezpieczenia społecznego w naszym kraju.
Należy również rozważyć przywrócenie specjalizacji w zakresie medycyny społecznej, którą zlikwidowano w naszym kraju, a istnieje w innych krajach UE. Piśmiennictwo
1. Muszalski W: Ubezpieczenie społeczne, PWN Warszawa 2004.
2. Muszalski W: Prawo socjalne. PWN Warszawa 2006.
3. Uścińska G: Europejskie standardy zabezpieczenia społecznego a współczesne rozwiązania polskie IPiSS, Warszawa 2005.
4. Wilmowska-Pietruszyńska A: Orzecznictwo lekarskie dla lekarzy oraz studentów wydziałów lekarskich i wydziałów lekarsko-stomatologicznych. Wyd. Urban & Partner. Wrocław: wyd. I. 2001, wyd. II. 2003.
5. International Classificiation of Impairments, Disabilities and Handicaps. WHO, Genewa 1980.
6. International Classification of Functioning, Disability and Health. WHO, Genewa 2001.
7. Ustawa z dnia 28 czerwca 1996 r. o zmianie niektórych ustaw o zaopatrzeniu emerytalnym i ubezpieczeniu społecznym.
8. Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS.
9. Ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych.
10. Ustawa z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa.
11. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 8 sierpnia 1997 r. w sprawie orzekania o niezdolności do pracy do celów rentowych.
12. Informacja o świadczeniach pieniężnych z FUS oraz o innych świadczeniach ZUS, Departament Statystyki, Warszawa.
13. Ważniejsze informacje z zakresu ubezpieczeń społecznych (FUS) ZUS Departament Statystyki 2007.
14. Rocznik statystyczny ubezpieczeń społecznych/system pozarolniczy/1999-2002, ZUS, Warszawa, 2004.
15. Rocznik statystyczny ubezpieczeń społecznych (system pozarolniczy) 2003-2005, ZUS, Warszawa 2007.
otrzymano/received: 2008-12-19 zaakceptowano/accepted: 2009-03-05 Adres/address: *Anna Wilmowska-Pietruszyńska Zakład Orzecznictwa Lekarskiego i Ubezpieczeń, Szkoła Zdrowia Publicznego, Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego ul. Kleczewska 61/63, 01-826 Warszawa tel.: (0-22) 560-11-70 e-mail: wilmowska@cmkp.edu.pl The whole paper Zabezpieczenie społeczne ryzyka choroby i jej następstw – niezdolności do pracy i niezdolności do samodzielnej egzystencji w Polsce. Stan aktualny i proponowane zmiany is also available at On-line Medical Library. |
  Please click on selected cover
 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Chcesz być na bieżąco? Polub nas na Facebooku: strona Wydawnictwa na Facebooku |