© Borgis - Post�py Nauk Medycznych 5, s. 192-197
*Tomasz Ko�ci�ski, Marta S�kowska
Przetoki odbytniczo-pochwowe
Rectovaginal fistulas
III Katedra i Klinika Chirurgii Og�lnej, Gastroenterologicznej i Endokrynologicznej AM im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu
Kierownik Kliniki: prof. dr hab. M. Drews Streszczenie
W�r�d przyczyn powstawania przetok odbytniczo-pochwowych wymienia si�: miejscowe infekcje przegrody odbytniczo-pochwowej, choroby zapalne jelit, urazy oko�oporodowe i oko�ooperacyjne, urazy mechaniczne okolicy dna miednicy, uszkodzenia popromienne, nowotwory szyjki macicy, endometrioza. Ocena kliniczna polega na ustaleniu lokalizacji i rozmiar�w przetoki oraz na okre�leniu stanu zwieraczy odbytu. Konieczne jest rozpoznanie choroby zasadniczej (biopsja). Leczenie chirurgiczne powinno by� przeprowadzone w obr�bie tkanek wolnych od stanu zapalnego. Wyb�r dost�pu operacyjnego zale�y od wysoko�ci przetoki, stanu miejscowego tkanek, choroby zasadniczej, rodzaju techniki chirurgicznej. Wykorzystuje si� dost�p przezpochwowy, przezodbytowy oraz brzuszny. Techniki miejscowe stosuje si� w przetokach niskich i �rodkowych. Polegaj� one na wyci�ciu przetoki i odbudowie tkanek krocza, aparatu zwieraczowego odbytu lub na wyci�ciu przetoki z szyciem warstwowym �ciany odbytnicy i pochwy. Dla wprowadzenia zdrowej tkanki w miejsce wyci�tego kana�u przetoki stosuje si� metod� przesuni�tych p�at�w �luz�wki. W przypadkach niskich przetok popromiennych lub wyst�puj�cych w przebiegu chor�b zapalnych – po wyci�ciu przetoki dla u�atwienia gojenia, pomi�dzy odbytnic� i pochw� wprowadza si� dobrze ukrwion� tkank� (m. smuk�y uda, p�at mi�niowo-t�uszczowy z wargi sromowej). W leczeniu chirurgicznym przetok wysokich stosuje si� dost�p brzuszny. W chorobach zapalnych, przetokach popromiennych i nowotworach nale�y d��y� do resekcji zmienionego odcinka odbytnicy wraz z uj�ciem przetoki. Mo�liwe jest jednoczasowe odtworzenie ci�g�o�ci przewodu pokarmowego, je�eli proksymalna cz�� okr�nicy jest zdrowa i zespolenie zlokalizowane jest w oddaleniu od zszycia otworu w pochwie. W przetokach wik�aj�cych raka lub choroby zapalne odbytnicy mo�e by� konieczne jej odj�cie z wykonaniem definitywnej kolostomii. S�owa kluczowe: przetoka odbytniczo-pochwowa, przyczyny, leczenie chirurgiczne
Summary
Among the causes of the rectovaginal fistulas are: infections, inflammatory bowel diseases, obstetrical and operative trauma, mechanical injuries of the pelvic floor, irradiation, cervical cancers, endometriosis. During the clinical evaluation there is a need to establish localization and size of rectovaginal fistula, determine morphology of the anal sphincters. Very important is to determine the presence of underlying disease. Surgical treatment should be carried out wthin quite healthy local tissues, without any inflammation. There are several surgical approaches to be used (rectal, vaginal, perineal, abdominal, transsphincteric, transsacral), the choice depends on the height of the fistulous tract, quality of local tissue, underlying disease and the chosen technique. Local repairs are useful for low and mid rectovaginal fistulas. The most common is fistulectomy and drainage. Other local technique are: laying open followed by primary suture, local excision with layer closure, flap advacements. Transabdominal approach is widely used for the treatment of the high rectovaginal fistulas occurs during an inflammatory bowel disease, tumor, or after radiotherapy, there is a need of resection of the affected bowel. Reestablishment of the digestive tract continuity is possible at the same time when the proximal colon is free of disease, the anastomosis is localized in a distance from the repaired fistula. In advanced tumors, or inflammatory bowel disease abdomino-perineal resection with definitive colostomy might be necessary. Key words: rectovaginal fistula, causes, surgical treatment
Wst�p
Przetoki odbytniczo-pochwowe stanowi� mniej ni� 5% wszystkich przetok okolicy odbytu (1). Wp�ywaj� one znacz�co na pogorszenie jako�ci �ycia socjalnego, seksualnego i emocjonalnego dotkni�tych nimi kobiet (2-5). W�r�d g��wnych skarg wymieniaj� one wydalanie stolca i gaz�w przez pochw�. W przypadku wsp�istniej�cego uszkodzenia zwieraczy odbytu lub w przypadku przetok du�ych rozmiar�w dochodzi� mo�e do trudnej do kontrolowania inkontynencji. Na skutek zaka�enia flor� jelitow� rozwijaj� si� szczeg�lnie dokuczliwe zapalenia pochwy i p�cherza moczowego.
Etiologia
Przetoki odbytniczo-pochwowe spotyka si� w przebiegu wielu chor�b w obr�bie narz�d�w dna miednicy. Mog� wyst�powa� jako powik�anie zaka�enia gruczo��w odbytu, ropni gruczo��w Bartholiniego, martwicy przestrzeni odbytniczo-pochwowej, towarzysz� nierzadko chorobom zapalnym jelit – chorobie Le�niowskiego-Crohna i zapaleniu wrzodziej�cemu jelita grubego, endometriozie. Przetoki odbytniczo-pochwowe mog� by� te� objawem zaawansowanych nowotwor�w szyjki macicy, pochwy i odbytnicy. S� te� znanym powik�aniem teleradioterapii i Curie-terapii tych nowotwor�w (6).
Wyst�powa� mog� jako nast�pstwo p�kni�cia krocza III stopnia, jako powik�anie jego nieudanego naci�cia lub szycia (2, 3).
Przetoki odbytniczo-pochwowe mog� te� by� powik�aniem zabieg�w operacyjnych w obr�bie pochwy (np. tylnej plastyki pochwy), operacji odbytnicy i zabieg�w proktologicznych. Najwi�ksze ryzyko powstania tego powik�ania towarzyszy niskim resekcjom odbytnicy po��czonym z wytwarzaniem nisko po�o�onych w miednicy zespole� jelitowo-odbytniczych czy jelitowo-odbytowych (7, 8). Znane jest wyst�powanie przetok odbytniczo-pochwowych po zespoleniach zbiornik�w jelitowych z kana�em odbytu przy wykonywaniu proktokolektomii odtw�rczej w leczeniu colitis ulcerosa. Zdarzaj� si� te� omy�kowo wykonane zespolenia jelitowo-pochwowe za pomoc� przyrz�d�w zszywaj�cych (stapler�w) wprowadzonych do �wiat�a pochwy zamiast do odbytnicy (8).
Przetoki odbytniczo-pochwowe mog� te� by� nast�pstwem uraz�w dna miednicy typu „wbicia na pal” lub przest�pczego wprowadzenia cia� obcych do odbytnicy lub pochwy oraz wynikiem brutalnych gwa�t�w (9).
Ocena kliniczna
Klasyfikacj� przetok odbytniczo-pochwowych ze wzgl�du na lokalizacj� przedstawia tabela 1.
Tabela 1. Klasyfikacja przetok odbytniczo-pochwowych.
W ocenie klinicznej przetok odbytniczo-pochwowych nale�y bra� pod uwag� lokalizacj� w odbytnicy i pochwie, rozmiary w tym �rednic� otwor�w w obu narz�dach, stan zwieraczy odbytu a przede wszystkim – obecno�� choroby zasadniczej.
Leczenie
Zasadniczym sposobem leczenia przetok odbytniczo-pochwowych jest leczenie chirurgiczne. Pr�by leczenia zachowawczego mo�na podejmowa� tylko w przypadkach przetok pochodzenia po�o�niczego o ma�ej �rednicy, nie wi�kszej ni� 5 mm. Aby u�atwi� gojenie nale�y usuwa� wszelkie cia�a obce z okolicy przetoki zw�aszcza szwy po epizjotomii, nale�y zapewni� oddawanie mi�kkich stolc�w oraz wykona� obarczaj�c� kolostomi�. Szansa samoistnego wygojenia mo�e w�wczas wzrosn�� do 50% (8).
W przygotowaniu do leczenia chirurgicznego przetok odbytniczo-pochwowych, celem osi�gni�cia optymalnego stanu tkanek, mo�e okaza� si� korzystne intensywne leczenie przeciw zapalne, leczenie przeciw biegunkowe, hiperalimentacja lub wy��czenie odbytnicy z pasa�u tre�ci jelitowej. Interwa� czasowy, kt�ry powinien zosta� zachowany od momentu powstania przetoki do rozpocz�cia leczenia zale�y od jej etiologii. O ile w przetokach pochodzenia urazowego, chirurgicznego, po�o�niczego okres ten mo�e wynosi� ju� 5 do 6 miesi�cy (1), to w przypadkach przetok popromiennych nie powinien by� kr�tszy ni� 1 rok (4, 5). Jest to czas potrzebny do ustania lub zminimalizowania odczynu zapalnego w tkankach, warunkuj�cego najwi�ksze szanse powodzenia rekonstrukcji chirurgicznej.
Bezpo�rednie przygotowanie do operacji polega na mechanicznym oczyszczeniu jelita grubego, profilaktyce antybiotykowej oko�ooperacyjnej, dezynfekcji pochwy, cewnikowaniu p�cherza.
Wyb�r dost�pu operacyjnego zale�y od: lokalizacji przetoki w odbytnicy i w pochwie, stanu miejscowego tkanek, choroby zasadniczej oraz od rodzaju planowanej techniki chirurgicznej. W leczeniu przetok zlokalizowanych w dolnej lub w �rodkowej cz�ci pochwy znajduj� zastosowanie r�ne techniki wyci�cia miejscowego.
Wyci�cie miejscowe
U chorych z uszkodzeniem aparatu zwieraczowego przedniego kwadranta odbytu wskazana jest jego jednoczasowa rekonstrukcja (9, 10). W tym celu otwiera si� szeroki dost�p kroczowy, wycina ca�kowicie kana� przetoki, odszukuje wszystkie uszkodzone struktury cia�a kroczowego. Kolejno odbudowuje si� �luz�wk� odbytnicy i profil kana�u odbytu, zwieracz wewn�trzny, zwieracz zewn�trzny, mi�nie krocza, mi�nie przedsionka pochwy i jej b�on� �luzow�. Skr�cone pierwotnie krocze odtwarza si� stosuj�c plastyk� sk�ry, najcz�ciej technik� X en Z (9).
Poprzez ca�kowite wyci�cie kana�u przetoki i wprowadzenie w to miejsce tkanki mi�niowo-w��knistej uzyskuje si� trwa�e odsuni�cie odbytnicy od pochwy. Skuteczno�� tej metody leczenia ocenia si� na blisk� 100% (3, 10, 11).
Znacznie gorsze wyniki uzyskuje si� po przeprowadzeniu prostego, okr�nego wyci�cia przetoki i warstwowego szycia tkanek (ryc. 1). Takie operacje przeprowadza si� z dost�pu dwustronnego: pochwowego i odbytniczego. Ich wad� jest niedostateczna mobilizacja tkanek, napi�cie w liniach szycia i bezpo�rednie stykanie si� szw�w w �cianie odbytnicy i pochwy. Odsetek nawrot�w waha si� w granicach 30 do 84% (11, 12).
![]() Ryc. 1. Miejscowe wyci�cie przetoki odbytniczo-pochwowej z warstwowym szwem tkanek.
Wi�kszo�ci ujemnych cech ww. operacji pozbawiona jest metoda przesuni�tych fragment�w �ciany odbytnicy i pochwy (12-19) (ryc. 2). Polega ona na szerokiej mobilizacji warstw �ciany odbytnicy pozwalaj�cej na przygotowanie p�at�w �luz�wki wraz z b�on� pod�luzow�. Dokonuje si� nast�pnie rekonstrukcji ubytku w przegrodzie odbytniczo-pochwowej zszywaj�c jednocze�nie warstwy mi�niowe odbytnicy i �ciany pochwy. Wielko�� przesuwanych p�at�w �luz�wki odbytnicy powinna odpowiada� zasadzie: szeroko�� p�ata u podstawy jest dwukrotnie wi�ksza ni� u jego szczytu. Uzyskanym w ten spos�b warto�ciowym fragmentem �ciany pokrywa si� otw�r w odbytnicy. Podobnie nale�y przygotowa� p�at �luz�wki od strony pochwy i szczelnie pokry� nim wyci�te uj�cie przetoki. S� te� zwolennicy pozostawienia nie zszytego otworu w pochwie celem zapewnienia drena�u (1).
![]() Ryc. 2. Metoda przesuni�tego p�ata �luz�wkowo-mi�ni�wkowego odbytnicy.
Przetoki popromienne lub powsta�e w przebiegu chor�b zapalnych jelit takich jak choroba Le�niowskiego-Crohna, wymagaj� odmiennego post�powania (4, 5). Po wyci�ciu kana�u przetoki nale�y w jego miejsce wprowadzi� zdrow�, dobrze ukrwion� tkank�, kt�ra pokrywaj�c miejsca wyci�tych otwor�w przetoki w odbytnicy i pochwie wzmacnia je i rozsuwaj�c te narz�dy u�atwia zagojenie.
Ni�ej po�o�one przetoki przedsionka pochwy zabezpiecza si� wprowadzaj�c mi�niowo-t�uszczowy fragment tkanki przesuni�ty z wargi sromowej wi�kszej wg techniki Martiusa (10). Przetoki wy�sze tylnej �ciany pochwy leczy si� przemieszczaj�c mi�sie� szkieletowy uda – mi�sie� smuk�y lub mi�sie� krawiecki. U 7 kobiet operowanych t� metod� z powodu nawrotu przetoki odbytniczo-pochwowej w chorobie Le�niowskiego-Crohna, po 10 miesi�cach obserwacji potwierdzono dobry wynik (20).
Wyci�cie z dost�pu brzusznego
Wysoko po�o�one przetoki pomi�dzy tylnym sklepieniem pochwy i odbytnic� operuje si� z dost�pu brzusznego. W przypadku przetok prostych np. jatrogennych lub powsta�ych wskutek przedziurawienia istota operacji jest podobna jak w przetokach ni�szych: polega ona na wyci�ciu kana�u przetoki, oddzielnym zszyciu otwor�w w odbytnicy i pochwie oraz interpozycji dobrze ukrwionej tkanki, w tym przypadku sieci wi�kszej (10) (ryc. 3).
![]() Ryc. 3. Interpozycja sieci wi�kszej mi�dzy odbytnic� i pochw�.
Dost�p brzuszny s�u�y r�wnie� leczeniu wysokich przetok popromiennych, przetok towarzysz�cych chorobom zapalnym jelit (choroba Le�niowskiego-Crohna, powik�ania choroby uchy�kowej okr�nicy) oraz wyst�puj�cych w nowotworach narz�d�w miednicy. W tych schorzeniach nale�y d��y� do usuni�cia zmienionego odcinka jelita wraz z uj�ciem przetoki. Odtworzenie ci�g�o�ci przewodu pokarmowego uwarunkowane jest dobrym stanem proksymalnej cz�ci jelita i konieczno�ci� oddalenia zespolenia od otworu przetoki w pochwie (21) (ryc. 4 a-e).
![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Ryc. 4. Technika pull-through wg Parksa:
a-b) odpreparowanie mankietu b�ony �luzowej odci�tej od strony jamy brzusznej. c) odci�cie b�ony �luzowej dolnej cz�ci odbytnicy od strony kana�u odbytu. d-e) wprowadzenie zdrowego jelita grubego i zespolenie z kana�em odbytu na wysoko�ci linii grzebieniastej. W arsenale mo�liwych rozwi�za� chirurgicznych znajduje si� jednoczasowe niskie zespolenie jelitowo-odbytnicze lub odbytowe w tym wykonane technik� pull-through z r�cznym zespoleniem jelitowo-przezodbytowym (6, 8). Zespolenia te zwykle wymagaj� zabezpieczenia za pomoc� proksymalnej kolostomii (4). Uzyskaniu dobrych wynik�w i zapobie�eniu nawrotom przetok odbytniczo-pochwowych s�u�y interpozycja ukrwionych tkanek pomi�dzy jelito i pochw�. Stosuje si� sie� wi�ksz�, mi�nie uda (np. m.gracillis) lub mi�sie� prosty brzucha.
W chorobie nowotworowej lub w rozleg�ych naciekach zapalnych okolicy przetoki jednoczasowe odtworzenie ci�g�o�ci przewodu pokarmowego jest ryzykowne. Najlepiej wykona� w�wczas resekcj� jelita sposobem Hartmanna odk�adaj�c na kilka miesi�cy rekonstrukcj� przewodu pokarmowego a� do ust�pienia procesu zapalnego i zaka�enia miejscowego lub na minimum 18 miesi�cy w przypadkach operacji z powodu raka (1, 21).
U chorych z zaawansowan� chorob� nowotworow� lub naciekiem zapalnym towarzysz�cym chorobie Le�niowskiego-Crohna szerz�cym si� w kierunku kana�u odbytu nie jest mo�liwe oszcz�dzaj�ce leczenie przetoki odbytniczo-pochwowej. Wskazane jest w�wczas wykonanie brzuszno-kroczowego odj�cia odbytnicy a nawet proktokolektomii z ileostomi� (4, 21). Pi�miennictwo
1. Bernstein M.: Rectovaginal fistula. In: John L.Cameron, ed.: Current Surgical Therapy. 6th ed., St Louis, Mosby, 1998: 294-298.
2. Wise W.E.Jr., Aguilar P.S., Padmanabhan A., Meesig D.M., Arnold M.W., Stewart W.R.C.: Surgical treatment of low rectovaginal fistulas. Dis. Colon. Rectum., 1991; 34: 271-274.
3. Chew S.S.B., Rieger N.A.: Transperineal repair of obstetric-related anovaginal fistula. Australian and New Zealand Journal of Obstetrics and Gynaecology 2004; 44: 68-71.
4. Cohen J.L., Stricker J.W., Schoetz D.J.Jr., Coller J.A., Veidenheimer M.C.: Rectovaginal fistula in Crohn´s disease. Dis Colon Rectum 1989; 32: 825-828.
5. Radcliffe A.G., Ritchie J.K., Hawley M.S., Lennard-Jones J.E., Northover J.M.A.: Anovaginal and rectovaginal fistulas in Crohn´s disease. Dis. Colon. Rectum., 1988; 31: 94-99.
6. Bannura G.C., Contreras J.P., Melo C.L., Barrera A.E.: Espectro clinico de la fistula rectovaginal: analysis de 38 patientes. Rev. Chil. Obstet. Ginecol., 2002; 67: 219-225.
7. Antonsen H.K., Kronborg O.: Early complications after low anterior resection for rectal cancer using the EEA stapling device. Dis. Colon. Rectum., 1987; 30: 379-83.
8. Rex J.C.Jr., Khubchandani J.T.: Rectovaginal fistula: complication of low anterior resection. Dis Colon Rectum 1992; 35: 354-356.
9. Ko�ci�ski T.: Ocena skuteczno�ci rekonstrukcji zwieraczy odbytu. Rozprawa habilitacyjna. Pozna�, 1998.
10. Hibbard L.T.: Surgical management of rectovaginal fistulas and complete perineal tears. Am. J. Obstet. Gynecol., 1978; 130: 139-147.
11. Given F.T.: Rectovaginal fistula, a review of 20 years´ experience in a community hospital. Am. J. Obstet. Gynecol., 1970; 108: 41-46.
12. Lesher T.C., Pratt J.H.: Vaginal repair of the simple rectovaginal fistula. Surg. Gynecol. Obstet., 1967; 124: 1317-1321.
13. Goldberg S.M.: Rectovaginal fistula. In: Goldberg S.M., Gordon P.P., Nivatvongs S., (eds).: Essentials of anorectal surgery. Lippincott, Philadelphia, 1980, 316-332.
14. Rothenberger D.A., Christenson C.E., Balcos E.G.: Endorectal advancement flap for treatment of simple rectovaginal fistula. Dis. Colon. Rectum., 1982; 25: 297-300.
15. Hilsabeck J.R.: Transanal advancement of the anterior rectal wall for vaginal fistulas involving the lower rectum. Dis. Colon. Rectum., 1980; 23: 236-41.
16. Lowry A.C., Thorson A.G., Rothenberger D.A., Goldberg S.M.: Repair of simple rectovaginal fistulas: influence of previous repairs. Dis. Colon. Rectum., 1988; 31: 676-8.
17. Jones I.T., Fazio V.W., Jagelman D.G.: The use of transanal rectal advancement flaps in the management of fistulas involving the anorectum. Dis. Colon. Rectum., 1987; 30: 919-23.
18. Watson S.J., Phillips R.K.S.: Non-inflammatory rectovaginal fistula. Br. J. Surg., 1995; 82: 1641-1643.
19. Tsang C.B.S., Madoff R.D., Wong W.D.: Anal sphincter integrity and function influences outcome in rectovaginal fistula repair. Dis. Colon. Rectum., 1998; 41: 1141-1146.
20. Swol-Bem J., Tietze M., Kienle K., Fuerst A.: Gracilis transposition to repair recurrent rectovaginal fistulas in Crohn´s disease. Techniques in Coloproctology 2003; 7, suppl 1, S-20.
21. Keighley M.R.B.: Intestinal fistulas. In: Surgery of the anus, rectum and colon. Keighley MRB and Williams NS (eds). Saunders Co Ltd. London 1993: 2013-2102.
otrzymano/received: 2006-09-28 zaakceptowano/accepted: 2006-10-26 Adres/address: *Tomasz Ko�ci�ski III Katedra i Klinika Chirurgii Og�lnej, Gastroenterologicznej i Endokrynologicznej AM im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu SPSK nr 2 im. Heliodora �wi�cickiego ul. Przybyszewskiego 49, 60-355 Pozna� tel. (0-61) 869-12-75, fax. (0-61) 869-16-84 e-mail: tomaszkoscinski.proktolog@op.pl The whole paper Przetoki odbytniczo-pochwowe is also available at On-line Medical Library. |
Chcesz by� na bie��co? Polub nas na Facebooku: strona Wydawnictwa na Facebooku |