Nowa Medycyna - Wiedza pacjentów na temat roli witaminy D w chemioprewencji raka jelita grubego

¹Oddział Chirurgii Ogólnej i Naczyniowej, Wojewódzki Specjalistyczny Szpital im. dra M. Pirogowa w Łodzi
Ordynator Oddziału Chirurgii Ogólnej i Naczyniowej: dr med. Jerzy Okraszewski
²Poradnia Proktologiczna, Wojewódzki Specjalistyczny Szpital im. dra M. Pirogowa w Łodzi
Kierownik Poradni Proktologicznej: dr med. Roman Bocian
³Słuchacz Podyplomowego Studium Poradnictwa Żywieniowego i Dietetycznego na Wydziale Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie

Summary
Introduction. In Poland, there is observed increase in morbidity and mortality from colon cancer. Malignant tumors of the colon are a major health problem in all developed countries. Risk factors for colorectal cancer include genetic predisposition, glandular polyps, inflammatory bowel disease and dietary factors. Eating properly balanced diet, including adequate amounts of vitamin D, has a protective effect on colon.
Objectives. The objective of this research was to become aquainted with patients’ knowledge of the vitamin D role in the chemoprevention of colorectal cancer.
Material and methods. A group of 400 patients treated in Doctor Pirogow’s High Specialized Hospital in Lodz was interviewed by means of the author’s own survey in which specific tools were used to become aquainted with patients’ knowledge of the vitamin D role in the chemoprevention of colorectal cancer. The necessary statistics were conducted by means of STATISTICA 7.1 and EXCEL 2008 programmes.
Results. The analysis of the results shows that 372 (93.0%) of respondents did not know about the protective role of vitamin D in colorectal cancer chemoprevention. The study shows that 392 (98.0%) of respondents were not informed by doctors about the protective effect of vitamin D in the digestive tract. In this survey 396 (99.0%) of respondents did not know what is the recommended daily intake of vitamin D in the diet.
Conclusions. The results of the study shows that patients do not know about the role of vitamin D in chemoprevention of colorectal cancer and were not informed by their doctors about such role of vitamin D. Patients were not aware of the need to consume the Recommended Dietary Allowance of vitamin D in the diet, which shows little knowledge of the subjects on the diet. It seems necessary to change the eating habits of patients and the introduction of nutrition education from an early age in the society.

W Polsce obserwuje się wzrost zachorowalności, jak i umieralności na nowotwory złośliwe jelita grubego. Nowotwory złośliwe jelita grubego stanowią także główny problemem zdrowotny w krajach wysoko rozwiniętych Europy Zachodniej, Środkowej i Ameryki Północnej (1-3). Czynnikami, które zwiększają ryzyko raka jelita grubego są: predyspozycje genetyczne, polipy gruczołowe, choroby zapalne jelit i czynniki dietetyczne (1-5). Obecnie nowotwory jelita grubego zaliczane są do nowotworów dietozależnych. Do czynników zwiększających ryzyko wystąpienia raka jelita grubego zaliczana jest dieta bogatoenergetyczna i dieta oparta na produktach przetworzonych (3-5). Przed zachorowaniem na nowotwory złośliwe jelita grubego chroni człowieka zbilansowana dieta i odpowiednia ilość spożywanej w diecie witaminy D (4, 5).

W badaniu uczestniczyło 400 pacjentów, z czego 296 (74,0%) kobiet i 104 (26,0%) mężczyzn. Dominujący wiek respondentów mieścił się w przedziale od 45 do 65 roku życia – tym wiekiem legitymowało się 215 (53,7%) ankietowanych pacjentów. W grupie ankietowanych pacjentów wykształceniem średnim legitymowało się 291 (72,7%) osób. Wśród 400 ankietowanych, 384 (96,0%) pacjentów pochodziło z miasta zamieszkanego przez więcej niż 500 000 mieszkańców (tab. 1).

Wyniki przeprowadzonej ankiety wśród pacjentów Wojewódzkiego Specjalistycznego Szpitala im. dra Mikołaja Pirogowa w Łodzi wskazują, że nie mają oni wiedzy na temat roli witaminy D w chemioprewencji raka jelita grubego (wykr. 1). W przeprowadzonej ankiecie pacjenci stwierdzili, że nie byli informowani przez lekarzy o protekcyjnym wpływie witaminy D na przewód pokarmowy (wykr. 2). Ankietowani pacjenci nie wiedzieli o konieczności spożywania zalecanej dziennej dawki witaminy D w diecie, co świadczy o niewielkiej wiedzy osób badanych na temat prawidłowego odżywiania się (wykr. 3).

Witamina D zwana cholekalcyferolem w organizmie ludzkim jest pochodzenia endo- lub egzogennego (6, 7). Egzogenna witamina D jest dostarczana do organizmu wraz z pożywieniem. Endogenna witamina D pochodzi z syntezy w skórze z 7-dehydrocholesterolu pod wpływem promieniowania ultrafioletowego B o długości fali od 290 nm do 315 nm (6-10). Źródłem tego promieniowania jest promieniowanie słoneczne. Produkcja endogennej witaminy D wykazuje sezonowość, która jest zależna od pory roku, wieku, pigmentacji skóry czy szerokości geograficznej (7-9). Najwyższa produkcja endogennej witaminy D odbywa się w miesiącach letnich w południe, kiedy stosunek UVB do UVA jest najwyższy (8-12). Ze względu na sezonowość produkcji endogennej witaminy D konieczne jest dostarczanie odpowiedniej ilości witaminy D wraz z pożywieniem (8-11). Uważa się, że optymalne stężenie witaminy D w surowicy powinno wynosić 30-60 ng/ml (7, 10).

Niedobory witaminy D prowadzą do: wystąpienia krzywicy u małych dzieci (rachitis), u kobiet rozmiękczania kości (osteomalacji), a także do zrzeszotnienia kości (osteoporosis) u osób starszych (7-12). Niedobory witaminy D wykazano w przebiegu nowotworów złośliwych okrężnicy, sutka, prostaty, a także w chorobach autoimmunizacyjnych, takich jak reumatoidalne zapalenie stawów czy stwardnienie rozsiane (6-13).

W artykule Andersena i wsp. (17) wykonano przekrojowe badanie obserwacyjne w sposób znormalizowany w miesiącu lutym i marcu 2004 roku na dziewczętach (średnia wieku 12,6 lat) i kobietach (średnia wieku 71,8 lat) z czterech krajów północnej Europy. W badaniu oznaczono stężenie we krwi witaminy D (S-25OHD = serum 25-hydroksywitaminy D) u 50 dziewcząt i 50 kobiet z Polski, Finlandii, Danii i Irlandii. Badanie stężenia S-25OHD w osoczu wykonano za pomocą wysokosprawnej chromatografii cieczowej. Zbadano także ilość spożywanej witaminy D w pożywieniu przez badane kobiety za pomocą kwestionariuszy żywieniowych z użyciem standardowej bazy danych składu żywności. Autorzy badania stwierdzili, że spożycie witaminy D w Polsce w grupie dziewcząt wynosiło (wartość mediany) 3,1 μg/dobę, a w grupie kobiet wynosiło około (wartość mediany) 3,8 μg/dobę. Autorzy artykułu uważają za konieczne suplementowanie preparatami i/lub w diecie witaminy D, a w okresie lata (od czerwca do września) przebywanie na słońcu około 30 minut każdego dnia. Porównując zalecane spożycie witaminy D w Polsce zgodnie z zaleceniami Instytutu Żywności i Żywienia w Warszawie, niedobór witaminy D w okresie zimowym w grupie dziewcząt wynosi około (porównując do wartości mediany) 1,9 μg/dobę (o 38% mniej niż zalecana dawka spożycia w ciągu doby), a w grupie kobiet niedobór wynosił około (porównując do wartości mediany) 11,2 μg/dobę (o 75% mniej niż zalecana dzienna dawka spożycia).

W 2008 roku Instytut Żywności i Żywienia w Warszawie opracował dzienne zalecane spożycie witaminy D dla ludności Polski (18) (tab. 2). W tabeli 3 przedstawiono przykładowe produkty, w których określono zawartość witaminy D w 100 gramach/mililitrach produktu. Z przeprowadzonej przez autorów tego artykułu ankiety wynika, że zdecydowana większość populacji nie zna zalecanych dziennych norm spożycia witaminy D (wykr. 3).

Nowotwory jelita grubego zaliczane są do nowotworów dietozależnych. Badania z wykorzystaniem modeli komórkowych i zwierzęcych udowodniły istnienie naturalnych składników codziennej diety, które pozwalają zapobiegać i hamować rozwój raka jelita grubego. Do tych czynników zalicza się: witaminę D, wapń, błonnik pokarmowy, probiotyki i prebiotyki, selen, witaminę E czy kwas foliowy. Wyniki badań epidemiologicznych jednoznacznie pokazały, że witamina D jest jednym z głównych czynników ograniczających ryzyko nowotworów złośliwych jelita grubego.

W randomizowanym badaniu Lappe’a i wsp. (19) zbadano skuteczność suplementacji samego wapnia i wapnia z witaminą D wśród 1179 kobiet w wieku pomenopauzalnym na zmniejszenie ryzyka wystąpienia w tej grupie choroby nowotworowej. Autorzy przeprowadzonego badania uważają, że spożywanie 1100 j.m. witaminy D i 1400-1500 mg wapnia na dobę w ciągu 4 lat prowadzi do zmniejszenia ryzyka choroby nowotworowej o 60-70%. Przeprowadzone badanie dowodzi konieczności spożywania takich produktów żywnościowych, aby stężenie witaminy D we krwi było optymalnie wysokie, co powoduje zmniejszenie ryzyka choroby nowotworowej w grupie kobiet po menopauzie.

W badaniu Suna i wsp. (20) oceniono wpływ diety zawierającej dużą ilość wapnia i witaminy D na ryzyko wystąpienia raka jelita grubego. Grupę badaną stanowiło 1760 pacjentów, a grupę kontrolną 2481 osób w wieku od 20 do 74 lat. Informacje na temat ilości spożywanej witaminy D i wapnia w diecie, a także informacje na temat stylu życia były zbierane przy użyciu specjalnych ankiet oceniających dobowe spożycie tych pierwiastków. Autorzy tego artykułu zauważyli istotną statystycznie zależność między spożyciem większej ilości witaminy D i wapnia w diecie a zmniejszeniem ryzyka wystąpienia raka jelita grubego. Sun i wsp. zalecają spożywanie diety bogatej w produkty mleczne, która zawiera dużą ilość wapnia i witaminy D3, gdyż może ona w przyszłości zmniejszyć ryzyko wystąpienia raka jelita grubego.

W pracy Pazdiora i wsp. (21) zbadano stężenie witaminy D w surowicy 214 zdrowych osób i włączonych 170 pacjentów z różnymi nowotworami złośliwymi (28 pacjentów z rakiem stercza, 43 chorych z rakiem piersi, 49 pacjentów z rakiem jelita grubego i 50 pacjentów z rakiem płuca). Witamina D w surowicy była oznaczana za pomocą testu ECLIA firmy Roche. Wyniki badania wskazały na znacząco niższe stężenie witaminy D w surowicy osób chorych w porównaniu z grupą kontrolną. Autorzy badania stwierdzili hipowitaminozę D u wszystkich chorych na raka w porównaniu do grupy kontrolnej i uważają za konieczne przeprowadzenie dużych badań epidemiologicznych, które pozwoliłyby monitorować poziom witaminy D w surowicy w populacji osób zdrowych oraz u chorych na raka.

W randomizowanym badaniu Nga i wsp. (22) zbadano poziom 25-OHD w surowicy 515 pacjentów w IV stadium zaawansowania raka jelita grubego. Wyniki badania pokazały, że 50% pacjentów miało znaczny niedobór witaminy D w osoczu (poniżej 20 ng/ml). W całej grupie chorych, u 82% poziom 25-OHD w surowicy wynosił poniżej 30 ng/ml (zalecane wartości 30-60 ng/ml). Autorzy stwierdzili, że niedobór witaminy D jest powszechny wśród chorych w IV stadium zaawansowania raka jelita grubego, a zwłaszcza wśród kobiet i u Afroamerykanów.

W pracy Gorhama i wsp. (23) przeanalizowano dane z pięciu wyników badań stężenia 25-OHD dostępnych w bazie PubMed z roku 2006. Autorzy próbowali ustalić, jaka dawka witaminy D spożywanej w diecie w ciągu doby może zmniejszyć ryzyko wystąpienia raka jelita grubego. Badania wskazują, że dzienne spożycie 1000-2000 j.m./dobę witaminy D może zmniejszyć do minimum ryzyko wystąpienia nowotworu złośliwego jelita grubego.

Ma i wsp. (24) dokonali metaanalizy dziewięciu dostępnych badań w bazie PubMed oceniających dobowe spożycie witaminy D w diecie wśród 6466 chorych i analizę dziewięciu badań oceniających stężenie w osoczu 25-OHD wśród 2767 pacjentów i 3948 osób zdrowych, potwierdzając, że rak jelita grubego występował częściej u osób spożywających dietę ubogą w witaminę D i u osób z niskim poziomem 25-OHD w osoczu. Autorzy tego artykułu uważają, że witamina D odgrywa ważną rolę w chemioprewencji raka jelita grubego i konieczna jest odpowiednia suplementacja witaminy D w diecie.

Rola witaminy D w chemioprewencji raka jelita grubego jest znana i potwierdzona w wielu badaniach, jednak konieczne jest zidentyfikowanie czynników poprawiających, jak również zakłócających odpowiedź biologiczną witaminy D w organizmie. Mimo że brak jest jeszcze w Polsce rekomendacji dla stosowania diety bogatej w witaminę D w ogólnej populacji, to autorzy niniejszego artykułu uważają, że mimo braku takich rekomendacji, Polacy powinni być informowani o istniejących zaleceniach minimalnego dobowego spożycia witaminy D w diecie i zachęcani do spożywania produktów, w których znajduje się duża ilość tej witaminy (tab. 2).

Witamina D należy do grupy witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, co ułatwia jej magazynowanie w organizmie. Najlepszym źródłem witaminy D dla człowieka są morskie ryby, tran, wątroba, masło czy margaryna (tab. 3). Podczas 15-minutowej ekspozycji na promieniowanie słoneczne w dzień (czerwiec-wrzesień) uzyskuje się poziom witaminy D jak po spożyciu od 0,25 mg do 0,5 mg cholekalcyferolu (16). Obecnie w niektórych krajach zaleca się u dzieci i osób starszych suplementację preparatami witaminy D, najczęściej w dawkach 400 j.m. – czyli 10 μg/dobę (14, 15). Należy jednak pamiętać, że bezpieczna dawka dobowa witaminy D niepowodująca ryzyka efektów ubocznych wynosi 100 μg dla dzieci od 9 r.ż. i osób dorosłych. U dzieci w wieku 1-3 lata dawka bezpieczna wynosi 63 μg/dzień, a u dzieci w wieku 4-8 lat wynosi 75 μg/dzień.

Wyniki ankiety pokazują, że większość pacjentów nie wiedziało o roli witaminy D w chemioprewencji raka jelita grubego. Pacjenci biorący udział w ankiecie nie wiedzieli również, w jakich dawkach dobowych zalecane jest spożycie witaminy D w diecie. Odpowiednie dobowe spożycie witaminy D w warunkach fizjologicznych zapewnia nie tylko prawidłowe funkcjonowanie układu kostnego i nerwowego, utrzymanie prawidłowego stężenia wapnia i fosforu w osoczu w odpowiednich granicach czy hamuje nadmierną proliferację i stymulowanie różnicowania się komórek, ale także wpływa na zmniejszenie ryzyka wystąpienia raka jelita grubego.

Personel medyczny powinien podczas udzielania świadczeń medycznych wpływać na zmianę nawyków żywieniowych wśród swoich pacjentów i informować ich o konieczności spożywania odpowiedniej ilości witaminy D ze spożywanym pożywieniem. Wydaje się również koniecznym podjęcie przez instytucje państwowych działań zmierzających do zmiany nawyków żywieniowych społeczeństwa poprzez wprowadzenie od najmłodszych lat w szkołach przedmiotu edukacji żywieniowej. Prawidłowa dieta może się w przyszłości przyczynić do zmniejszenia zachorowalności i śmiertelności z powodu wielu chorób cywilizacyjnych, zaliczanych do chorób dietozależnych.

» Wiedza pacjentów na temat roli witaminy D w chemioprewencji raka jelita grubego