Problematyka stresu w �rodowisku studenckim na podstawie bada�

Odleg�e w czasie badania psychologiczne opisywa�y stres jako sytuacj� zewn�trzn� (bod�cow�) wywo�uj�c� okre�lone stany emocjonalne. Przyk�adem mog� by� badania z lat 50. Basowitza i innych nad skoczkami spadochronowymi, w kt�rych stres charakteryzowany by� jako „klasa bod�c�w, kt�ra posiada du�e prawdopodobie�stwo wywo�ania l�ku u wi�kszo�ci ludzi” (2). Wad� traktowania stresu jako bod�ca jest niedocenianie subiektywnych element�w w percepcji bod�c�w, zalet� za� wyra�ne umiejscowienie bada� nad stresem w �wiecie zewn�trznym. To podej�cie usprawiedliwia fakt, �e jakkolwiek ludzie rozumiej� zdarzenia, to jednak pewne ich rodzaje (np. �mier� bliskich, wojny) maj� podobne znaczenie dla bardzo r�nych ludzi, bez wzgl�du na ich wiek, p�e� czy wykszta�cenie.

Rozumienie stresu jako reakcji si�ga samych pocz�tk�w wsp�czesnej koncepcji tego poj�cia. Hans Selye, wprowadzaj�c je do fizjologii, okre�li� stres jako „niespecyficzn� reakcj� organizmu na wszelkie niedomagania”(3). Definicja ta by�a wielokrotnie krytykowana, g��wnie za przymiotnik „niespecyficzny”. P�niejsze badania wykaza�y jednak, �e reakcja stresowa jest w znacznym stopniu specyficzna, tzn. jej przebieg zale�y od charakteru dzia�aj�cego czynnika, a tak�e od cech indywidualnych organizmu. Samo jednak okre�lenie stresu jako reakcji przetrwa�o w wielu wsp�czesnych definicjach.

Klasycznym przedstawicielem podej�cia akcentuj�cego stres jako relacj� mi�dzy jednostk� i �rodowiskiem jest Lazarus. Zgodnie z jego definicj� „Stres psychologiczny jest szczeg�ln� relacj� mi�dzy osob� a �rodowiskiem, kt�r� osoba ocenia jako nadwyr�aj�c� jej zasoby i zagra�aj�c� jej dobrostanowi” (4). Warto te� zwr�ci� uwag� na inn� wa�n� w�a�ciwo�� tej definicji, a mianowicie traktowanie stresu jako zjawiska ca�kowicie subiektywnego: mo�na o nim m�wi� tylko w�wczas, gdy jednostka sama oceni sw� relacj� ze �rodowiskiem jako zagra�aj�c�. Taki punkt widzenia jest przyjmowany nie przez wszystkich badaczy. Niekt�rzy uwa�aj�, �e o stresie mo�na m�wi� zar�wno wtedy, gdy wyst�puje obiektywna rozbie�no�� mi�dzy wymaganiami otoczenia i mo�liwo�ciami jednostki, jak i wtedy, gdy rozbie�no�� ta dostrzegana jest przez jednostk�. Taki pogl�d wyznaj�: Hobfoll (5), Strelau (6) i inni. Jak wynika z powy�szego wyliczania warunk�w uznawanych za stresowe, r�ni� si� one znacznie od siebie zar�wno pod wzgl�dem �r�de� i jako�ci stresor�w, jak te� skutk�w, kt�re mog� wywo�a�.

Czynniki wywo�uj�ce stresy – zwane w terminologii naukowej stresorami – s� rozmaite, lecz wszystkie powoduj� t� sam�, w swej istocie, biologiczn� reakcj� stresow�. Istotne jest to, jakie warunki mog� by� uznane za stresowe i jaka jest ich og�lna charakterystyka. Zazwyczaj m�wi si� o takich sytuacjach, kt�re w swojej strukturze zawieraj� szczeg�lne czynniki sensoryczne (np. widok ofiar wypadku) albo stanowi� powa�ne obci��enie (np. ekstremalne bod�ce termiczne, d�wi�kowe, albo odwrotnie – niedostatek stymulacji czy izolacja). W literaturze psychologicznej spotka� mo�na opis wielu bardzo zr�nicowanych warunk�w, traktowanych jako stresowe. I tak mo�e to by�: sytuacja wymagaj�ca szybkiego przetworzenia informacji o okre�lonej obj�to�ci i z�o�ono�ci przekraczaj�cej mo�liwo�ci intelektualne cz�owieka, stanowi�ca dla niego przeci��enie; oddzia�ywanie szkodliwych oznak z otaczaj�cego �rodowiska; zaburzenia funkcji fizjologicznych (np. jako rezultat choroby, u�ywania narkotyk�w, bezsenno�ci itp.); izolacja i pozbawienie wolno�ci; frustracja; nacisk grupy i ostracyzm przejawiany w stosunku do cz�owieka (7). �r�d�ami stresu mog� by� tak�e sytuacje nowo�ci, podejmowanie decyzji (zw�aszcza ryzykownych) oraz rozwi�zywanie problem�w, a tak�e sytuacja braku kontroli nad wydarzeniami. Jeszcze innym �r�d�em stresu mog� by� rozmaite wydarzenia �yciowe. „Ameryka�ski psycholog Thomas H. Holmes stworzy� skal� okre�laj�c� wielko�� stresu w jednostkach zmian �yciowych (ang. LCU – life change units)” (8).

Lazarus podaje kilka sposob�w radzenia sobie ludzi ze stresem. Ka�dy z tych sposob�w mo�e s�u�y� zar�wno rozwi�zywaniu trudno�ci, jak i opanowaniu emocji, a podj�te dzia�ania mog� by� skierowane zar�wno na otoczenie, jak i na siebie. Jedn� z tych metod jest poszukiwanie informacji. Innym sposobem radzenia sobie w sytuacjach stresowych jest podejmowanie bezpo�rednich dzia�a�, czyli r�nych czynno�ci s�u��cych zmianie tej sytuacji. Z grupy bezpo�rednich dzia�a� „s�u��cych opanowaniu stresu wy��czone zosta�y procesy poznawcze, gdy� zdaniem Lazarusa tworz� one odr�bn� grup� tzw. wewn�trzpsychicznych metod zaradczych” (4).

Wszystkie te metody maj� znaczenie przede wszystkim uspokajaj�ce, gdy� redukuj�c przykre emocje, poprawiaj� samopoczucie, nie zmieniaj� jednak obiektywnej zale�no�ci cz�owiek – �rodowisko.

Jest wiele psychologicznych sposob�w post�powania wykorzystywanych przez ludzi dla opanowania stresu w r�nych sytuacjach. Maj� one niejednakow� skuteczno��, co zale�y nie tylko od samej sytuacji, w kt�rej s� wytwarzane i stosowane, ale tak�e od cech jednostki, np. wiedzy, inteligencji, �yciowego do�wiadczenia, itp. oraz czasu, jaki jest do dyspozycji. Jest rzecz� naturaln�, normaln�, �e cz�owiek unika sytuacji trudnych, stresotw�rczych. Stara si� nie dopu�ci� do ich powstania albo, je�li ju� zaistnia�y, pr�buje si� z nich wycofa�, uciec. Osoby nie�mia�e konsekwentnie odmawiaj� udzia�u w spotkaniach towarzyskich lub pod jakimkolwiek pretekstem usi�uj� z nich wyj��. Je�li nie jest to mo�liwe, np. „ze wzgl�du na obaw� przed o�mieszeniem lub skompromitowaniem si� we w�asnych lub innych oczach, to mimo prze�ywania silnego strachu i typowej dla tych emocji reakcji ucieczki – pozostaj�. Z takich w�a�nie powod�w rzadko kiedy pacjenci uciekaj� z fotela dentystycznego. Typowo ludzkim zachowaniem jest odk�adanie, odsuwanie w czasie tego, co mo�e stanowi� �r�d�o potencjalnego stresu: egzaminu, wa�nego spotkania, rozmowy” (9).

Innymi metodami opanowania, kontroli stresu jest nabywanie do�wiadczenia i wprawy w wykonywaniu zada�, co po�rednio zmniejsza jego trudno��, stopniowe „oswajanie si�” z zadaniem, zwi�kszanie w�asnych kompetencji, poszukiwanie informacji o zdarzeniu lub sytuacji, np. o przebiegu egzaminu, o osobie, z kt�r� mamy si� spotka� itp. Czasami ludzie pr�buj� przewidywa� zdarzenia i usi�uj� je prze�y� emocjonalnie znacznie wcze�niej, ni� maj� one miejsce w rzeczywisto�ci.

Stres dotyczy ka�dego cz�owieka i jego �ycia codziennego. Do przeprowadzonego badania wybrano Wy�sz� Szko�� Informatyki i Zarz�dzania z siedzib� w Rzeszowie. Na uczelni tej kszta�ci si� ponad 10 000 student�w w r�nym wieku i z r�nych cz�ci Polski, a tak�e �wiata.

Populacja badana to zbiorowo��, kt�rej wszystkie elementy maj� wsp�lne cechy i o kt�rej badacz chce uzyska� okre�lone informacje w celu rozwi�zania za�o�onego problemu. Badanie skierowano do 60 student�w, wybranych losowo, w przedziale wiekowym od 22 do 42 lat, zamieszkuj�cych wojew�dztwo podkarpackie – zar�wno wsie, jak i miasta.

Celem przeprowadzonego badania by�o zebranie informacji na temat funkcjonowania student�w pod wp�ywem stresu w �yciu codziennym.

Problem badawczy zosta� okre�lony w nast�puj�cy spos�b: „Jakie jest nat�enie poziomu stresu, co jest przyczyn� stres�w w�r�d student�w oraz w jaki spos�b studenci radz� sobie w sytuacjach stresuj�cych?”. Na tak postawione pytania mo�na hipotetycznie odpowiedzie�, �e stres w�r�d uczestnik�w badania charakteryzuje do�� wysokie nat�enie, jego przyczyn� s� g��wnie problemy w pracy, a metod� radzenia sobie ze stresem jest si�ganie po u�ywki.

Poj�cie metody bada� jest szeroko opisywane w literaturze przedmiotu, istnieje wiele definicji. �obocki uwa�a, �e „Rozumiane w ten spos�b metody s� z regu�y pewnym og�lnym systemem regu� dotycz�cych organizowania okre�lonej dzia�alno�ci badawczej, tj. szeregu operacji poznawczych i praktycznych, kolejno�ci ich zastosowania, jak r�wnie� specjalnych �rodk�w i dzia�a� skierowanych z g�ry na za�o�ony cel badawczy” (10).

Kami�ski z kolei twierdzi, �e „Istnieje tendencja do podejmowania metody bada� jako zespo�u teoretycznie uzasadnionych zabieg�w koncepcyjnych i instrumentalnych obejmuj�cych najog�lniej ca�o�� post�powania badacza, zmierzaj�cego do rozwi�zania okre�lonego problemu naukowego” (11).

Nowak wnioskuje, �e „Przez metod� naukow� rozumiemy tu okre�lony, powtarzalny spos�b rozwi�zywania problemu. (...) Metoda bada� empirycznych to tyle, co okre�lony, powtarzalny spos�b uzyskiwania pewnego typu informacji o rzeczywisto�ci, niezb�dnych dla rozwi�zywania okre�lonego typu problemu badawczego, szukanie odpowiedzi na pytanie okre�lonego rodzaju przez szeroko pojmowan� obserwacj� rzeczywisto�ci” (12).

W nawi�zaniu do powy�szych definicji wyr�nia si� wiele klasyfikacji metod bada� socjologicznych, mi�dzy innymi:

– obserwacja,

– eksperyment pedagogiczny,

– testy osi�gni�� szkolnych,

– techniki socjometryczne,

– analiza dokument�w,

– skale ocen,

– ankiety i kwestionariusze,

– rozmowa i wywiad.

Na podstawie wiedzy zawartej w literaturze przedmiotu podj�to decyzj� o wykorzystaniu ankiety, jako techniki odpowiedniej do zbadania poziomu stresu w�r�d student�w. Ankieta r�ni si� od wywiadu sposobem kontaktu z respondentami. W przypadku ankiety kontakt ten jest po�redni, wywiad natomiast wymaga bezpo�redniego spotkania z badan� grup�. Ankieta umo�liwia zadanie studentom pyta� dotycz�cych takich informacji, kt�re nie s� uj�te w dokumentach, aktach. Z racji swojej anonimowo�ci ankieta daje wi�ksze szanse na uzyskanie szczerych odpowiedzi. Kwestionariusz jest narz�dziem, za pomoc� kt�rego przeprowadzana jest ankieta. Jest to lista pyta� skierowanych do wybranych os�b w celu zdobycia okre�lonych informacji. Kwestionariusz ankietowy, kt�rym pos�u�ono si� w artykule sk�ada si� z 22 pyta� dotycz�cych m.in. stresu w �yciu codziennym, zawodowym i studenckim.

Badania ankietowe przeprowadzono w�r�d 60 student�w Wy�szej Szko�y Informatyki i Zarz�dzania w Rzeszowie. Uczestnicy badania odpowiadali na 22 pytania ankiety dotycz�ce stresu w �yciu codziennym. Pytania mia�y charakter otwarty i zamkni�ty, gdzie do wyboru by�y mo�liwe maksymalnie dwie odpowiedzi.

Pierwsze pytanie brzmia�o: „Co rozumie Pan/Pani pod poj�ciem stres?”. Mia�o ono charakter otwarty. Wyniki przedstawia wykres 1.

Analizuj�c odpowiedzi ankietowanych, mo�na powiedzie�, �e wi�kszo�� badanych nie potrafi lub ci�ko im powiedzie�, czym jest stres – 20 odpowiedzi (33%). Dla 10 os�b stres jest dyskomfortem psychicznym, dla 14 stres wi��e si� ze z�ym samopoczuciem.

Drugie pytanie dotyczy�o cz�stotliwo�ci znajdowania si� w sytuacjach stresowych. Ankietowani mieli do wyboru nast�puj�ce odpowiedzi:

1. kilka razy w ci�gu dnia

2. raz dziennie

3. raz na trzy dni

4. raz w tygodniu

5. raz na dwa tygodnie

6. raz na miesi�c

7. rzadko

8. w og�le

9. inne (jakie?).

Z odpowiedzi wynika, �e 26 os�b znajduje si� kilka razy dziennie w sytuacjach stresowych, 14 do�wiadcza stresu raz dziennie, 8 ankietowanych raz w tygodniu, raz na dwa tygodnie w stresie znajduje si� 4 student�w, rzadko lub raz w miesi�cu 6 os�b, a w og�le nie stresuj� si� 2 osoby. Analizuj�c powy�sze dane mo�na stwierdzi�, �e wi�kszo�� ankietowanych do�wiadcza bardzo cz�sto sytuacji stresowych. Jest to niepokoj�cy wynik.

Trzecie pytanie brzmia�o: „Najcz�stszym �r�d�em stresu u Pana/Pani jest?”. Uczestnicy badania mieli do wyboru 9 odpowiedzi, z kt�rych mogli zaznaczy� dwa najcz�stsze �r�d�a stresu. Wyniki przedstawia wykres 2.

Najcz�stszym �r�d�em stresu w�r�d ankietowany okaza�o si� �ycie rodzinne – wskaza�o na nie 58% badanych, na drugim miejscu znajduje si� praca – 56% os�b uwa�a prac� za g��wne �r�d�o swojego stresu. Trzecie miejsce zaj�y studia i sytuacja finansowa – po 15 odpowiedzi. Najrzadszym �r�d�em wywo�uj�cym stres w�r�d ankietowanych okaza�a si� polityka i praca zawodowa koliduj�ca z obowi�zkami studenta.

Kolejne pytanie w ankiecie dotyczy�o odczuwania stresu w pracy. Wyniki prezentuje wykres 3.

Z wykresu mo�na odczyta�, i� 37 badanych odczuwa stres w pracy, natomiast 23 os�by nie. W�r�d 37 os�b odczuwaj�cych stres w pracy jest 18 m�czyzn i 19 kobiet. Wynika z tego, �e praca jest �r�d�em stresu zar�wno dla kobiet, jak i m�czyzn. Dla 11 kobiet praca nie jest stresuj�ca, podobna liczba m�czyzn (12) jest tego samego zdania. Pytanie to potwierdza wyniki poprzedniego pytania, w kt�rym wi�kszo�� ankietowanych wskaza�a prac� jako g��wne �r�d�o swojego stresu.

Kolejne pytanie mia�o na celu uszczeg�owienie przyczyn �r�de� stresu w pracy. Ankietowani mieli do wyboru 12 odpowiedzi, z kt�rych nale�a�o wybra� dwie najcz�ciej wyst�puj�ce. Wyniki przedstawia tabela 1.

Z zebranych danych wynika, �e g��wnym �r�d�em stresu w pracy dla ankietowanych jest ich wynagrodzenie – odpowied� ta zosta�a wybrana 11 razy. Na drugim miejscu uplasowa�o si� przepracowanie, na trzecim podej�cie do kierownictwa. Najmniej istotnym �r�d�em jest dla badanych dotrzymywanie termin�w oraz przejmowanie obowi�zk�w za innych pracownik�w.

Kolejne pytanie dotyczy�o odczuwania stresu na studiach. Wyniki prezentuje wykres 4.

Na pytanie o odczuwanie stresu na studiach 25 os�b odpowiedzia�o twierdz�co, co stanowi 42% badanych. Dla 35 ankietowanych studia nie s� stresuj�ce. W�r�d pozytywnych odpowiedzi studia s� stresuj�ce dla 13 m�czyzn i 12 kobiet. Dla 18 studentek i 17 student�w studia nie s� �r�d�em stresu.

Pytanie si�dme dotyczy�o g��wnych �r�de� stresu na studiach. Do wyboru ankietowani mieli 10 odpowiedzi. Dane zebrane zosta�y w tabeli 2.

Wynika z niej, �e g��wnym �r�d�em stresu dla student�w bior�cych udzia� w badaniu ankietowym jest sesja egzaminacyjna oraz egzaminy lub zaliczenia ustne. 35 os�b zaznaczy�o odpowied� inne, gdy� studia nie wywo�uj� u nich stresu.

Pytania �sme i dziewi�te by�y pytaniami otwartymi. Analizuj�c odpowiedzi ankietowanych stwierdzono, �e 10 os�b odczuwa�o stres zar�wno w pracy, jak i na studiach. Dla wi�kszo�ci z tych os�b (8 odpowiedzi) stres w pracy jest gorszy i bardziej odczuwalny. Pozosta�e dwie osoby stwierdzi�y, �e jednak na stres na studiach reaguj� gorzej. Na pytanie „Czy stres mo�e motywowa� do pracy lub do nauki?” 35 ankietowanych odpowiedzia�o, �e tak, uzasadniaj�c, �e napi�cie wywo�ane przez stres wp�ywa mobilizuj�co na organizm i pozwala na korzystniejsze funkcjonowanie. 25 badanych uwa�a, i� stres nie jest motywuj�cy, gdy� powoduje rozdra�nienie i z�e samopoczucie, kt�re przeszkadzaj� w sprawnym dzia�aniu, zar�wno w pracy jak i na studiach.

Kolejne pytanie dotyczy�o najcz�stszych reakcji na stres. Do wyboru by�y trzy spo�r�d 13 odpowiedzi. Wyniki prezentuje wykres 5.

Dla ankietowanych najcz�stsz� reakcj� na stres s� b�le brzucha, b�le g�owy oraz z�o��. Bardzo cz�st� reakcj� jest dr�enie r�k, n�g – odpowied� t� wybrano 24 razy. Najrzadsz� reakcj� by�y trudno�ci w oddychaniu. Analizuj�c wyniki autor zauwa�y�, �e reakcje na stres powoduj� g��wnie fizyczne dolegliwo�ci. Psychiczny dyskomfort zwi�zany z pojawieniem si� stresu i wywo�uj�cy smutek, z�o�� lub og�lny niepok�j odczuwa�a mniejsza liczba badanych.

Pytanie 11 brzmia�o: „Czy kiedykolwiek stres by� przyczyn� innych problem�w ni� problemy zdrowotne u Pana/Pani?”. Odpowiedzi przedstawia�y si� nast�puj�co:

– 12 badanych odpowiedzia�o „Tak”,

– 48 ankietowanych „Nie”.

Mo�na zatem stwierdzi�, �e stres w�r�d badanych student�w powoduje g��wnie dolegliwo�ci zdrowotne i nie stwarza poza nimi innych problem�w.

Nast�pne pytanie odnosi�o si� do tego, czy ankietowani z powodu stresu brali �rodki farmakologiczne i je�li tak, to jakie. 12 os�b stwierdzi�o, �e u�ywa�o �rodk�w farmakologicznych. By�y to g��wnie leki uspokajaj�ce i herbatki zio�owe. 48 uczestnik�w badania nie stosowa�o �adnych �rodk�w zmniejszaj�cych lub likwiduj�cych stres.

Pytane 16 brzmia�o: „Czy z powodu stresu by�/a Pan/Pani u lekarza?”. Odpowied� twierdz�c� da�o tylko 6 os�b. 54 ankietowanych nie kontaktowa�o si� z lekarzem w zwi�zku z prze�ywanym stresem i wynikaj�cymi z tego problemami. �wiadczy� to mo�e o bagatelizowaniu przez student�w trudno�ci, dolegliwo�ci, kt�re powoduje stres lub o braku zaufania do lekarzy. Mo�e r�wnie� oznacza� niewiedz� na temat skutk�w d�ugotrwa�ego stresu.

Kontynuacj� poprzedniego pytania by�o udzielenie odpowiedzi dotycz�cej kwestii specjalizacji lekarza, u kt�rego pomocy szukali ankietowani. W�r�d 6 os�b, kt�re przyzna�y si� do korzystania z porad specjalisty, 4 odpowiedzia�y, �e by� to psycholog, a dwie, �e by� to lekarz pierwszego kontaktu.

Wykres 6 przedstawia wyniki dotycz�ce kolejnego pytania: „Prosz� napisa� jakie skutki Pana/Pani zdaniem mo�e powodowa� d�ugotrwa�y stres”.

Z prezentowanych danych wynika, �e wi�kszo�� ankietowanych (20%) s�dzi, �e d�ugotrwa�y stres powoduje �ycie w ci�g�ym napi�ciu. Na drugim miejscu znajduj� si� choroby serca i brak pewno�ci siebie – 10 odpowiedzi. Co dziesi�ta osoba nie mia�a zdania na ten temat.

Ostatnie pytanie dotycz�ce stresu w �yciu codziennym dotyczy�o metod radzenia sobie w sytuacjach stresowych. Ankietowani mieli do wyboru 11 odpowiedzi, z kt�rych mogli wybra� maksymalnie 2. Wyniki pokazuje wykres 7.

Z odpowiedzi ankietowanych wynika, �e g��wnym sposobem radzenia sobie ze stresem jest s�uchanie muzyki – odpowied� t� zaznaczy�o 60% bior�cych udzia� w badaniu. Inn� cz�st� metod� jest si�ganie po papierosy – 22 odpowiedzi. Najrzadszym sposobem radzenia sobie jest objadanie si� i branie lekarstw.

Pozosta�e pi�� pyta� ankiety charakteryzowa�o badan� grup� student�w. Dotyczy�y one p�ci, wieku, miejsca zamieszkania, stanu cywilnego oraz rodzaju wykonywanej pracy. Zebrane dane przedstawiaj� poni�sze wykresy.

Z wykresu 8 wynika, �e w ankiecie wzi�o udzia� 30 kobiet i 30 m�czyzn. Najwi�ksz� liczb� badanych stanowili studenci w przedziale wiekowym od 23 do 25 lat (wykres 9). Ponad po�owa ankietowanych zamieszkuje miasta powy�ej 10 000 mieszka�c�w (wykres 10) i jest w zwi�zku ma��e�skim (wykres 11). Siedemna�cie os�b wykonuje prac� fizyczn�, a 43 umys�ow� (wykres 12).

Podsumowuj�c wyniki przeprowadzonej ankiety, mo�na stwierdzi�, i� problemem istotnym jest do�� wysokie nat�enie stresu w�r�d badanych, kt�rzy codziennie do�wiadczaj� sytuacji stresowych. G��wnym �r�d�em stresu dla ankietowanych os�b by�o �ycie rodzinne i praca zawodowa. Problemy, kt�re by�y skutkiem stresu oraz samo pozostawanie w stresie powoduj� liczne choroby i z�e samopoczucie badanych. Nie si�gaj� oni jednak po porad� lekarzy specjalist�w i nie bior� �rodk�w farmakologicznych. G��wn� metod� walki ze stresem jest s�uchanie muzyki i si�ganie po papierosy. Du�� liczb� ankietowanych stanowi� osoby, kt�re o swoich problemach rozmawiaj� z bliskimi. Najtrudniejszym zadaniem dla student�w okaza�o si� podanie definicji stresu. Wi�kszo�� z badanych cho� nie potrafi�a powiedzie� dok�adnie, czym jest stres, zdawa�a sobie spraw�, jakie skutki on powoduje i jak mo�na sobie z nim radzi�.

�ycie wsp�czesnego cz�owieka jest pe�ne po�piechu i zmian, wyzwa� i zagro�e�. �eby normalnie funkcjonowa�, ka�dy musi przyswoi�, przetworzy� i zrozumie� tysi�ce informacji. Warunki �ycia mobilizuj� cz�owieka do nieustannej aktywno�ci, codziennie bowiem otrzymuje on olbrzymi� dawk� stresu. Ludzie s� zmuszeni �y� ze stresem, warto wi�c wiedzie� o tym zjawisku jak najwi�cej, by umie� radzi� sobie w trudnych sytuacjach i korzysta� z tego, co w stresie pozytywne. Niemal ka�dy dzie� przynosi nowe wyzwania i problemy do rozstrzygni�cia. Pocz�wszy od �ycia rodzinnego, poprzez drog� edukacji, a� do pracy zawodowej cz�owiek musi umie� funkcjonowa� w stresie, czerpa� z niego korzy�ci oraz pokonywa� jego z�e strony. Kr�tkotrwa�y stres potrafi by� mobilizuj�cy, sprzyja� dzia�aniu. Jednak pozostawanie przez d�ugi okres w warunkach stresowych nie jest korzystne dla zdrowia ani psychiki cz�owieka. Staje si� on apatyczny, nerwowy, nie potrafi si� skoncentrowa� i traci rado�� �ycia. Najgro�niejszym skutkiem s� jednak�e choroby. Pocz�tkowo niegro�ne b�le brzucha czy nudno�ci mog� zamieni� si� w chorob� �o��dka, ko�atanie serca w choroby serca i tym podobne. Niezwykle wa�ne jest by cz�owiek wiedzia� o stresie jak najwi�cej. By posiada� informacje, jak z nim walczy�, jakie metody skutecznie likwiduj� stres lub go zmniejszaj�, jakie skutki wywo�uje d�ugotrwa�y stres oraz do kogo si� zwr�ci� o pomoc.

Wyniki bada� potwierdzi�y to, �e wi�kszo�� os�b spotyka si� z sytuacjami stresowymi prawie ka�dego dnia. Niezale�nie czy s� to sytuacje zwi�zane z �yciem rodzinnym, prac� czy studiami. Problemem dla uczestnik�w by�o zdefiniowanie stresu. Wi�kszo�� z ankietowanych kojarzy�o stres z psychicznymi dolegliwo�ciami – z�ym samopoczuciem, k�opotami z koncentracj�, rozdra�nieniem. Tylko cz�� powi�za�o stres z dolegliwo�ciami fizycznymi: b�lami brzucha, g�owy, chorobami. Du�a liczba os�b badanych nie korzysta jednak z pomocy lekarzy lub �rodk�w farmakologicznych. Problemy rozwi�zuj� za pomoc� s�uchania muzyki, palenia papieros�w czy rozmow� z bliskimi. Wa�ne jest, by ka�da osoba wiedzia�a, �e opr�cz tych najcz�stszych metod zwalczania stresu, nie zawsze dobrych, s� r�wnie� inne, takie jak masa�e relaksacyjne, terapie grupowe czy �wiczenia fizyczne.

O stresie coraz cz�ciej mo�na us�ysze� w mediach, przeczyta� w prasie. Istotne jest, aby ka�dy cz�owiek wiedzia� gdzie szuka� informacji i jak z nich korzysta�.