© Borgis - Medycyna Rodzinna 3, p. 3-7
*Konrad Wroński1, Roman Bocian1, Adam Depta2
Lekarz jako osoba objęta ochroną prawną należną funkcjonariuszowi publicznemu
A doctor as a person having a rightful protection which is due to a public official
1Oddział Chirurgii Ogólnej i Naczyniowej, Wojewódzki Specjalistyczny Szpital im. dra M. Pirogowa w Łodzi
Ordynator Oddziału Chirurgii Ogólnej i Naczyniowej: dr n. med. Jerzy Okraszewski
2Zakład Finansowania Ochrony Zdrowia, Katedra Polityki Ochrony Zdrowia Uniwersytetu Medycznego w Łodzi
Kierownik Katedry: prof. dr hab. Romuald Holly
Kierownik Zakładu: prof. dr hab. Jadwiga Suchecka
Summary
Introduction:In Poland a doctor performing emergency activities is guaranteed a rightful protection due to a public official. Owing to these regulations a doctor can perform his duties imposed upon him by the state without obstacles.
Objectives: The objective of this research was to become aquainted with patients' knowledge about legal protection for doctors while performing emergency medical procedures.
Material and methods: A group of 400 patients treated in Doctor Pirogow's High Specialized Hospital in Lodz was interviewed by means of the author's own survey in which specific tools were used to become aquainted with patients' knowledge that the doctor, as a public official, is subject to a rightful protection while performing emergency medical procedures. The necessary statistics were conducted by means of STATISTICA 7.1 and EXCEL 2008 programmes.
Results: The analysis of the results shows that 382 (95.5%) respondents were not familiar with the fact that the doctor is subject to a rightful protection as a public official. Among 400 respondents, 18 (4.5%) were informed about this regulation.
Conclusions: The research proves that patients do not know about the special rightful protection of a doctor while performing emergency medical procedures. The authors think that the doctors' knowledge concerning these issue is also limited. The legal regulations pertaining to public officials effectively protect the individuals acting on behalf of the state.
Key words: doctor, public official, law
WPROWADZENIE
W XXI wieku Państwo polskie zapewnia odpowiednie działanie swoich instytucji, jak również instytucji samorządu terytorialnego poprzez ochronę ludzi pracujących w tych instytucjach (1-6). Ochrona prawna należna funkcjonariuszom publicznym daje im poczucie pełnego bezpieczeństwa i chroni ich dobre imię podczas wykonywania czynności służbowych (4-9).
W Polsce lekarz wykonujący czynności w ramach świadczeń pomocy doraźnej jest także objęty ochroną prawną należną funkcjonariuszowi publicznemu (1-5, 8-11).
CEL PRACY
Celem pracy było zapoznanie się z wiedzą pacjentów na temat ochrony prawnej lekarzy podczas udzielania świadczeń pomocy doraźnej.
MATERIAŁ I METODY
Sondaż badający wiedzę pacjentów na temat ochrony prawnej lekarzy podczas udzielania świadczeń pomocy doraźnej został przeprowadzony w 2009 roku wśród pacjentów Wojewódzkiego Specjalistycznego Szpitala im. dra Mikołaja Pirogowa w Łodzi.
W celu przeprowadzenia badania przygotowano ankiety. Wypełnienie ankiety było przez pacjenta dobrowolne i anonimowe. Kwestionariusz ankiety zawierał 6 pytań zamkniętych. Przed rozdaniem każdej ankiety pytano każdego pacjenta, czy wyraża zgodę na udział w badaniu. Po otrzymaniu pozytywnej odpowiedzi wręczano ankietę do wypełnienia.
Grupę badaną stanowiło 400 pacjentów przebywających w oddziałach i poradniach Wojewódzkiego Specjalistycznego Szpitala im. dra Mikołaja Pirogowa w Łodzi, które wyraziły zgodę i poprawnie wypełniły ankietę.
Niezbędne obliczenia przeprowadzone zostały za pomocą pakietów: STATISTICA 7.1 i EXCEL 2008.
WYNIKI
W badaniu uczestniczyło 400 pacjentów, z czego 296 (74,0%) kobiet i 104 (26,0%) mężczyzn. Dominujący wiek wśród badanych mieścił się w przedziale od 45. do 65. r.ż. – tym wiekiem legitymowało się 215 (53,7%) ankietowanych pacjentów. W grupie ankietowanych pacjentów wykształceniem średnim legitymowało się 291 (72,7%) respondentów. Wśród 400 ankietowanych, 384 (96,0%) pacjentów pochodziło z miasta zamieszkanego przez więcej niż 500 000 mieszkańców (tab. 1).
Tabela 1. Charakterystyka badanej grupy pacjentów.
| | Liczba badanych | (%) |
| Wiek | do 25. r.ż. | 7 | 1,7 |
| od 25. do 44. r.ż. | 167 | 41,8 |
| od 45. do 65. r.ż. | 215 | 53,7 |
| powyżej 65. r.ż. | 11 | 2,8 |
| RAZEM: | 400 | 100,0 |
| Płeć | kobiety | 296 | 74,0 |
| mężczyźni | 104 | 26,0 |
| RAZEM: | 400 | 100,0 |
| Miejsce zamieszkania | w mieście powyżej 500 000 mieszkańców | 384 | 96,0 |
| w mieście od 25 000 do 500 000 mieszkańców | 15 | 3,8 |
| w miejscowości poniżej 25 000 mieszkańców | 1 | 0,2 |
| na wsi | 0 | 0,0 |
| RAZEM: | 400 | 100,0 |
| Wykształcenie | podstawowe | 0 | 0,0 |
| zawodowe | 39 | 9,8 |
| średnie | 291 | 72,7 |
| wyższe | 70 | 17,5 |
| RAZEM: | 400 | 100,0 |
W przeprowadzonym badaniu 382 (95,5%) respondentów odpowiedziało, że nie słyszało o ochronie prawnej lekarza należnej funkcjonariuszowi publicznemu podczas udzielenia świadczeń doraźnej pomocy medycznej (ryc. 1). Wśród 400 ankietowanych, 18 (4,5%) respondentów wiedziało o istnieniu takiego prawa.
Ryc. 1. Wiedza pacjentów na temat ochrony prawnej lekarzy podczas udzielania świadczeń pomocy doraźnej.
W przeprowadzonej analizie statystycznej przy pomocy programu STATISTICA 7.1 nie stwierdzono zależności istotnych statystycznie pomiędzy płcią, wiekiem, wykształceniem, miejscem zamieszkania a wiedzą respondentów na temat prawa lekarza do odmowy udzielania świadczenia zdrowotnego pacjentowi (p>0,05).
W przeprowadzonym badaniu 347 (86,75%) respondentów nie wiedziało, na czym polega ochrona prawna należna funkcjonariuszowi publicznemu (ryc. 2). Spośród 400 ankietowanych 53 (13,25%) respondentów wiedziało o aktach prawnych dotyczących tej kwestii.
Ryc. 2. Wiedza pacjentów na temat ochrony prawnej należnej funkcjonariuszowi publicznemu.
W przeprowadzonej analizie statystycznej przy pomocy programu STATISTICA 7.1 nie stwierdzono również zależności istotnych statystycznie pomiędzy płcią, wiekiem, wykształceniem, miejscem zamieszkania a wiedzą respondentów na temat ochrony prawnej funkcjonariuszy publicznych (p>0,05).
WNIOSKI
Wyniki przeprowadzonej ankiety wśród pacjentów Wojewódzkiego Specjalistycznego Szpitala im. dra Mikołaja Pirogowa w Łodzi wskazują, że zdecydowana większość pacjentów nie wie o istnieniu przepisów mówiących o ochronie prawnej lekarza należnej funkcjonariuszowi publicznemu podczas udzielania świadczeń doraźnej pomocy medycznej (ryc. 1).
Niewielka jest także wiedza respondentów na temat prawnych aspektów związanych z ochroną prawną funkcjonariuszy publicznych podczas wykonywania swoich czynności służbowych (ryc. 2).
OMÓWIENIE
W XXI wieku każdy obywatel Rzeczypospolitej Polskiej ma prawo do opieki zdrowotnej. Mówi o tym artykuł 68 Konstytucji RP:
„1. Każdy ma prawo do ochrony zdrowia.
2. Obywatelom, niezależnie od ich sytuacji materialnej, władze publiczne zapewniają równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych. Warunki i zakres udzielania świadczeń określa ustawa.
3. Władze publiczne są obowiązane do zapewnienia szczególnej opieki zdrowotnej dzieciom, kobietom ciężarnym, osobom niepełnosprawnym i osobom w podeszłym wieku.
4. Władze publiczne są obowiązane do zwalczania chorób epidemicznych i zapobiegania negatywnym dla zdrowia skutkom degradacji środowiska.
5. Władze publiczne popierają rozwój kultury fizycznej, zwłaszcza wśród dzieci i młodzieży.”
Zgodnie z zapisami w ustawie o zawodach lekarza i lekarza dentysty z dnia 5 grudnia 1996 roku, głównym zadaniem lekarza jest udzielanie pomocy chorym. Mówi o tym artykuł 2 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty:
„1. Wykonywanie zawodu lekarza polega na udzielaniu przez osobę posiadającą wymagane kwalifikacje, potwierdzone odpowiednimi dokumentami, świadczeń zdrowotnych, w szczególności: badaniu stanu zdrowia, rozpoznawaniu chorób i zapobieganiu im, leczeniu i rehabilitacji chorych, udzielaniu porad lekarskich, a także wydawaniu opinii i orzeczeń lekarskich.
2. Wykonywanie zawodu lekarza dentysty polega na udzielaniu przez osobę posiadającą wymagane kwalifikacje, potwierdzone odpowiednimi dokumentami, świadczeń określonych w ust. 1, w zakresie chorób zębów, jamy ustnej, części twarzowej czaszki oraz okolic przyległych.
2a. (uchylony).
3. Za wykonywanie zawodu lekarza uważa się także prowadzenie przez lekarza prac badawczych w dziedzinie nauk medycznych lub promocji zdrowia oraz nauczanie zawodu lekarza.”
O powołaniu lekarza mówi także artykuł 2 Kodeksu Etyki Lekarskiej:
„1. Powołaniem lekarza jest ochrona życia i zdrowia ludzkiego, zapobieganie chorobom, leczenie chorych oraz niesienie ulgi w cierpieniu; lekarz nie może posługiwać się wiedzą i umiejętnością lekarską w działaniach sprzecznych z tym powołaniem.
2. Najwyższym nakazem etycznym lekarza jest dobro chorego – salus aegroti suprema lex esto. Mechanizmy rynkowe, naciski społeczne i wymagania administracyjne nie zwalniają lekarza z przestrzegania tej zasady.”
Państwo polskie zapewnia lekarzom, pielęgniarkom i ratownikom medycznym w niektórych sytuacjach ochronę prawną należną funkcjonariuszowi publicznemu. Ochrona ta została przewidziana celem prawidłowego funkcjonowania instytucji państwowych, a także celem ochrony bezpieczeństwa i dobrego imienia osób będących funkcjonariuszami publicznymi.
W Kodeksie Karnym (Dz. U. 1997 r., Nr 88, poz. 553 z późn. zm.) w artykule 115 § 13 wyjaśniono, kim jest funkcjonariusz publiczny: „Funkcjonariuszem publicznym jest:
1) Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej,
2) poseł, senator, radny,
2a) poseł do Parlamentu Europejskiego,
3) sędzia, ławnik, prokurator, funkcjonariusz finansowego organu postępowania przygotowawczego lub organu nadrzędnego nad finansowym organem postępowania przygotowawczego, notariusz, komornik, kurator sądowy, osoba orzekająca w organach dyscyplinarnych działających na podstawie ustawy,
4) osoba będąca pracownikiem administracji rządowej, innego organu państwowego lub samorządu terytorialnego, chyba że pełni wyłącznie czynności usługowe, a także inna osoba w zakresie, w którym uprawniona jest do wydawania decyzji administracyjnych,
5) osoba będąca pracownikiem organu kontroli państwowej lub organu kontroli samorządu terytorialnego, chyba że pełni wyłącznie czynności usługowe,
6) osoba zajmująca kierownicze stanowisko w innej instytucji państwowej,
7) funkcjonariusz organu powołanego do ochrony bezpieczeństwa publicznego albo funkcjonariusz Służby Więziennej,
8) osoba pełniąca czynną służbę wojskową,
9) lekarz udzielający świadczeń w ramach pomocy doraźnej.”
Podstawę prawną do zapisów w Kodeksie Karnym stanowią zapisy zawarte w artykule 44 ustawy o zawodzie lekarza i lekarza dentysty z dnia 5 grudnia 1996 roku (Tekst jednolity: Dz. U. z 2005 r. Nr 226, poz. 1943) mówiące, że: „Lekarzowi, który wykonuje czynności w ramach świadczeń pomocy doraźnej lub w przypadku, o którym mowa w art. 30, przysługuje ochrona prawna należna funkcjonariuszowi publicznemu.”
W artykule 44 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty mówi się o sytuacji opisywanej w artykule 30 tej ustawy. Artykuł ten mówi o takim stanie chorego, w którym zwłoka w udzieleniu świadczenia zdrowotnego mogłaby się zakończyć ciężkim uszczerbkiem dla ciała lub śmiercią. Artykuł 30 ustawy o zawodzie lekarza i lekarza dentysty brzmi następująco: „Lekarz ma obowiązek udzielać pomocy lekarskiej w każdym przypadku, gdy zwłoka w jej udzieleniu mogłaby spowodować niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia, oraz w innych przypadkach niecierpiących zwłoki.”
Pojęcie: „świadczenia pomocy doraźnej” nie zostało wyjaśnione w ustawach odnoszących się do systemu opieki zdrowotnej. Wydaje się jednak, że należy to pojecie tłumaczyć jako zdarzenia opisane w ustawie o Państwowym Ratownictwie Medycznym z dnia 8 września 2006 roku (Dz. U. z dnia 20 października 2006 roku). Zapisy odnoszące się do świadczeń pomocy doraźnej znajdują się w artykule 3 tej ustawy w:
§punkcie 4:„medyczne czynności ratunkowe – świadczenia opieki zdrowotnej w rozumieniu przepisów o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, udzielane przez jednostkę systemu, o której mowa w art. 32 ust. 1 pkt 2, w warunkach pozaszpitalnych, w celu ratowania osoby w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego”;
§punkcie 7:„pierwsza pomoc – zespół czynności podejmowanych w celu ratowania osoby w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego, wykonywanych przez osobę znajdującą się w miejscu zdarzenia, w tym również z wykorzystaniem udostępnionych do powszechnego obrotu wyrobów medycznych oraz produktów leczniczych”;
§punkcie 8:„stan nagłego zagrożenia zdrowotnego – stan polegający na nagłym lub przewidywanym w krótkim czasie pojawieniu się objawów pogarszania zdrowia, którego bezpośrednim następstwem może być poważne uszkodzenie funkcji organizmu lub uszkodzenie ciała lub utrata życia, wymagający podjęcia natychmiastowych medycznych czynności ratunkowych i leczenia”.
Wobec powyższego należy uznać, że wszystkie czynności wykonywane przez lekarzy, które służą ratowaniu życia i zdrowia ludzkiego, są czynnościami mieszczącymi się pod pojęciem: „świadczenia pomocy doraźnej”.
Kodeks Karny chroni funkcjonariusza publicznego przed zniewagą, a także przed naruszeniem nietykalności cielesnej. Zapisy mówiące o konsekwencjach prawnych dla osoby znieważającej funkcjonariusza publicznego zostały zapisane w artykule 226 § 1.:„Kto znieważa funkcjonariusza publicznego lub osobę do pomocy mu przybraną, podczas i w związku z pełnieniem obowiązków służbowych, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku”. Konsekwencje karne związane z naruszeniem nietykalności cielesnej funkcjonariusza publicznego zapisano w artykule 222. § 1 Kodeksu Karnego:„Kto narusza nietykalność cielesną funkcjonariusza publicznego lub osoby do pomocy mu przybranej podczas lub w związku z pełnieniem obowiązków służbowych, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 3”.
Konsekwencje prawne w przypadku naruszenia nietykalności cielesnej funkcjonariusza publicznego przez co najmniej 3 osoby przy użyciu niebezpiecznego narzędzia zostały zapisane w artykule 223 Kodeksu Karnego: „Kto, działając wspólnie i w porozumieniu z innymi osobami lub używając broni palnej, noża lub innego podobnie niebezpiecznego przedmiotu albo środka obezwładniającego, dopuszcza się czynnej napaści na funkcjonariusza publicznego lub osobę do pomocy mu przybraną podczas lub w związku z pełnieniem obowiązków służbowych, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.”
W przypadku popełnienia czynów opisanych przeciwko funkcjonariuszowi publicznemu w artykule 222, 223 i 226 Kodeksu Karnego ściganie tych przestępstw ma charakter publicznoskargowy – co oznacza, że organy państwowe (policja, prokuratura itp.) wszczynają z urzędu postępowanie przygotowawcze, które ma na celu wnieść i popierać przed sądem akt oskarżenia.
PODSUMOWANIE
Dzięki przepisom dającym lekarzowi ochronę prawną należną funkcjonariuszowi publicznemu w trakcie udzielania świadczeń doraźnej pomocy medycznej, osoba chcąca naruszyć jego nietykalność cielesną lub chcąca go znieważyć musi się liczyć z konsekwencjami prawnymi zapisanymi w odpowiednich artykułach Kodeksu Karnego.
Autorzy artykułu uważają, że lekarze powinni mieć pełną świadomość z ochrony prawnej im przysługującej, a w przypadku naruszenia ich nietykalności cielesnej lub zniewagi powinni korzystać z gwarantowanej im przez Rzeczpospolitą Polską ochrony i ścigać osoby łamiące to prawo przed sądami.
1. Wroński K: Prawa pacjenta. Nowotwory 2007; 3: 326-332.
2. Nestorowicz M: Prawo medyczne. Toruń 2000.
3. Zielińska E: Ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty. Komentarz. Wolters Kluwer Polska – ABC, 2008.
4. Jakimowicz W: Publiczne prawa podmiotowe. Kraków 2002.
5. Jończyk J: Prawo zabezpieczenia społecznego. Kraków 2001.
6. Marek A: Prawo karne. C.H. Beck, Warszawa 2005.
7. Nestorowicz M: Nowe ustawodawstwo medyczne (osiągnięcia i błędy). Państwo i Prawo 1997; nr 9.
8. Boratyńska M, Konieczniak P: Prawa pacjenta. Warszawa 2001.
9. Bujny J: Prawa pacjenta a ustawa o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia. [W:] Prawo wobec wyzwań współczesności. Wiliński P (red.): Poznań 2004.
10. Duniewska Z: Obywatel wobec przepisów prawa administracyjnego. [W:] Prawo. Administracja. Obywatele, Białystok 1997.
11. Łopatka A: Jednostka. Jej prawa człowieka. Warszawa 2002.
Wykaz wykorzystanych aktów prawnych
I. Ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty z dnia 5 grudnia 1996 roku z późniejszymi zmianami.
II. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej.
III. Kodeks Etyki Lekarskiej.
IV. Kodeks Karny.
Piśmiennictwo
otrzymano/received: 2010-08-03
zaakceptowano/accepted: 2010-09-15
Adres/address:
*Konrad Wroński
Oddział Chirurgii Ogólnej i Naczyniowej, Wojewódzki Specjalistyczny Szpital im. dra M. Pirogowa w Łodzi
ul. Wólczańska 195, 90-531 Łódź
tel.: (42) 636 76 11
e-mail: konradwronski@poczta.wp.pl
